Μιλάω με μια φίλη μου για παιδιά και πόσο δυσκολεύονται οι νέοι γονείς να βάλουν όρια
Ο εκπαιδευτικός Μάριος Μάζαρης μοιράστηκε την ιστορία ενός παιδιού που ήρθε σε επαφή με την οριοθέτηση στα τρία χρόνια του – λίγες μέρες ήταν αρκετές για να αλλάξει η ζωή της οικογένειας.
Ο εκπαιδευτικός Μάριος Μάζαρης, δάσκαλος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, έχει ξεχωρίσει και για την παρουσία του στα social media και κυρίως για τις πρωτοβουλίες που έχει πάρει στο δημοτικό σχολείο όπου διδάσκει.
Αυτή τη φορά έκανε μια ανάρτηση που έχει συγκεντρώσει ήδη πολλές εκατοντάδες likes καθώς αναφέρεται στο «καυτό» θέμα των ορίων, που απασχολεί ιδιαίτερα τους νέους γονείς. Σε αυτήν μοιράζεται τη σύντομη ιστορία ενός τρίχρονου παιδιού, το οποίο μια φίλη του είδε να αλλάζει εντυπωσιακά μέσα σε λίγες μέρες, από τη στιγμή που ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την οριοθέτηση:
«Μιλάω με μια φίλη μου για παιδιά και πόσο δυσκολεύονται οι νέοι γονείς να βάλουν όρια. Είναι κάτι που παρατηρώ πολύ και σε παιδιά που συνεργάζομαι και γύρω μου. Ίσως δεν έχουν καταλάβει οι γονείς τι θα πει όριο, ίσως φοβούνται ότι θα είναι πολύ αυστηροί, ίσως δεν έχουν κουράγιο κιόλας. Το ζήτημα είναι ότι βλέπεις όλο και πιο πολύ παιδιά να θεωρούν ότι όλος ο κόσμος τους ανήκει και όλες οι συμπεριφορές είναι επιτρεπτές παντού. Δεν είναι υποχρεωμένα να τα ξέρουν αυτά από πριν, είναι παιδιά, εκεί όμως μπαίνουν οι ενήλικες ως αυτοί που θα τα εκ-παιδεύσουν.
«Μιλάω με μια φίλη μου για παιδιά και πόσο δυσκολεύονται οι νέοι γονείς να βάλουν όρια. Είναι κάτι που παρατηρώ πολύ και σε παιδιά που συνεργάζομαι και γύρω μου. Ίσως δεν έχουν καταλάβει οι γονείς τι θα πει όριο, ίσως φοβούνται ότι θα είναι πολύ αυστηροί, ίσως δεν έχουν κουράγιο κιόλας».
»Θα σου πω ένα παράδειγμα, μου λέει η φίλη. Πριν λίγες μέρες φιλοξενήσαμε ένα συγγενικό ζευγάρι με το παιδί τους στο σπίτι μας, κοντά στα τρία το παιδί. Με το που μπήκε το παιδί στο σπίτι, άρχισε να τα κατεβάζει όλα. Ντουλάπια, συρτάρια, αντικείμενα, πήγαινε από δωμάτιο σε δωμάτιο, έμπαινε κι έβγαινε, εξερευνούσε τον χώρο, ενώ οι γονείς του δεν του έλεγαν τίποτα. Έτσι του αρέσει του μικρού, έλεγαν, είναι ζωηρούλης. Εγώ από φόβο μην παρεξηγηθώ δεν είπα τίποτα, είχα όμως το άγχος μη σπάσει κάτι, να μαζέψω όσα ανακάτευε, μην τραυματιστεί, όλα αυτά. Κάποια στιγμή ήρθε ο σύντροφός μου και είδε το χάος του μικρού, τα έχασε.
»Άκου να σου πω φίλε μου, πλησίασε το παιδί και του είπε, εδώ μέσα δε λειτουργούμε έτσι. Αυτό εδώ δεν το πειράζουμε, γιατί είναι εύθραυστο και θα σπάσει. Αυτό είναι παλιό και το προσέχουμε, αυτό όχι για να μην τραυματιστούμε. Αυτό εδώ ναι, γιατί… αυτό όχι, γιατί… για καθετί στο σπίτι του εξηγούσε αν επιτρέπεται να το αγγίζουμε ή όχι.
»Το παιδί στην αρχή σάστισε. Δεν είχε συνηθίσει να του μιλάνε έτσι, να του εξηγούν κανόνες ή να του βάζουν όριο. Ο φίλος μου σκέφτηκε μήπως τον φόβισε τον μικρό. Σε πληροφορώ ότι για τις επόμενες τέσσερις μέρες ο μικρός ήταν από πίσωτου και έκανε ό,τι κι εκείνος. Πήγαινε μαζί του το πρωί στον φούρνο, στο σούπερ μάρκετ, τακτοποιούσαν μαζί τα πράγματα στο σπίτι, του μιλούσε και του εξηγούσε τα πάντα κι ο μικρός τα επαναλάμβανε κι έδινε κι ο ίδιος μετά τις ίδιες οδηγίες στον εαυτό του για να τα μάθει. Αυτό το κάνουμε έτσι…αυτό δεν το αγγίζουμε…όχιιιι…αυτό το πιάνουμε έτσι… Οι γονείς του το έβλεπαν και το σχολίασαν. Πώς το κάνατε αυτό; ρώτησαν.
«Το παιδί στην αρχή σάστισε. Δεν είχε συνηθίσει να του μιλάνε έτσι, να του εξηγούν κανόνες ή να του βάζουν όριο. Ο φίλος μου σκέφτηκε μήπως τον φόβισε τον μικρό. Σε πληροφορώ ότι για τις επόμενες τέσσερις μέρες ο μικρός ήταν από πίσω του και έκανε ό,τι κι εκείνος».
»Τα παιδιά θέλουν κουβέντα και χρόνο. Να τους δείξεις τι επιτρέπεται και τι όχι. Με ποιον τρόπο και με ποιον όχι. Να το κάνετε παρέα. Τα όρια δεν είναι τιμωρία, είναι καθοδήγηση. Τα παιδιά τα έχουν ανάγκη. Να νιώσουν ασφάλεια, ότι κάποιος τους δίνει οδηγίες πώς να ζήσουν τον κόσμο. Ότι κάποιος τους δίνει οδηγίες τι να προσέξουν. Ότι έχει την έννοια τους μην τραυματιστούν. Ότι κάποιος τα βλέπει και τους μιλάει. Βήμα βήμα».
Η ευγένεια είναι ένα χαρακτηριστικό που συχνά παρεξηγείται. Οι άνθρωποι εύκολα ερμηνεύουν την ευγένεια ως αδυναμία, και συχνά οι ευγενικοί άνθρωποι παρεξηγούνται ή και παραμελούνται. Οι πιο ευγενικοί άνθρωποι-όσοι είναι πραγματικά καλόκαρδοι και δεν προσποιούνται, συχνά επιδεικνύουν συμπεριφορές που μπορεί να παρερμηνεύονται από τους άλλους. Συγκεκριμένα, υπάρχουν 9 συχνές συμπεριφορές ανθρώπων που γίνονται θέμα παρεξήγησης και παρανόησης.
Οι 9 ευγενικές συμπεριφορές που παρερμηνεύονται
Δίνουν προτεραιότητα στους άλλους
Ζητούν συγγνώμη ακόμη και όταν δεν χρειάζεται
Έχουν ενσυναίσθηση προς όλους
Είναι γενναιόδωροι με τον χρόνο τους
Έχουν υπομονή και κατανόηση
Συγχωρούν εύκολα
Βλέπουν την καλή πλευρά των ανθρώπων
«Ξεβολεύονται» για να βοηθήσουν τους άλλους
Διατηρούν την αισιοδοξία τους
Δίνουν προτεραιότητα στους άλλους
Οι άνθρωποι με καλοσύνη και ευγένεια κάνουν τους άλλους προτεραιότητα. Δεν το κάνουν επειδή θέλουν να δείξουν πόσο καλοί ή αλτρουιστές είναι, αλλά γιατί πραγματικά ενδιαφέρονται για την ευημερία των άλλων ανθρώπων και η ευτυχία τους εξαρτάται από την ευτυχία των άλλων. Δυστυχώς, αυτή η συμπεριφορά θεωρείται συχνά δεδομένη ή μπορεί οι άλλοι να τους θεωρήσουν ‘κορόιδα’. Έτσι, μπορεί να έχουν από αυτούς υπερβολικές προσδοκίες, χωρίς να ενδιαφέρονται για τις δικές τους ανάγκες ή συναισθήματα. Μην ξεχνάτε πως, το γεγονός ότι κάποιος έχει την ευγένεια να σας δώσει προτεραιότητα, δεν σημαίνει ότι είναι αυτονόητο ή ότι είναι υποχρεωμένος να το κάνει. Η ευγένεια πρέπει πάντα ν’ αναγνωρίζεται και να εκτιμάται και όχι να θωρείται δεδομένη.
Ζητούν συγγνώμη ακόμη και όταν δεν χρειάζεται
Όσοι είναι από τη φύση τους ευγενικοί, δεν ζητούν συγγνώμη επειδή έχουν κάνει λάθος, αλλά γιατί θέλουν να διατηρήσουν την αρμονία και ν’ αποφύγουν τη σύγκρουση. Η προστασία της ηρεμίας είναι μία σταθερή προτεραιότητα των ευγενικών ανθρώπων. Δυστυχώς, αυτή η συμπεριφορά ωστόσο, μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις και οι άλλοι να θεωρούν ότι οι άνθρωποι αποφεύγουν τη σύγκρουση επειδή δεν θέλουν ν’ αναλάβουν ευθύνες.
Έχουν ενσυναίσθηση προς όλους
Ενσυναίσθηση είναι η σπάνια ικανότητα των ευγενικών ανθρώπων να καταλαβαίνουν και να συμμερίζονται τα συναισθήματα των άλλων. Η ενσυναίσθηση είναι συχνό γνώρισμα των ευγενικών και καλόκαρδων ανθρώπων. Βάζουν τον εαυτό τους στη θέση των άλλων, αποκρίνονται με καλοσύνη και συμπόνοια, ακόμη και προς όσους δεν το αξίζουν πάντα. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που παρερμηνεύουν την ενσυναίσθηση και τη θεωρούν ως δείγμα αφέλειας. Μπορεί ακόμη να την αντιμετωπίζουν και με καχυποψία.
Είναι γενναιόδωροι με τον χρόνο τους
Οι ευγενικοί άνθρωποι είναι η επιτομή της υποστήριξης και της γενναιοδωρίας. Είναι πάντα εκεί και πρόθυμοι να βοηθήσουν. Είναι εκείνοι που κάνουν πίσω τις δικές τους ανάγκες για να βοηθήσουν εκείνον που το χρειάζεται. Όμως κάποιοι μπορεί να παρεξηγούν αυτή τη στάση και να θεωρήσουν ότι έχουν να κάνουν με αφελές άτομο. Η αλήθεια όμως είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πραγματικά καλή καρδιά.
Έχουν υπομονή και κατανόηση
Η υπομονή είναι μία σπουδαία αρετή την οποία οι περισσότεροι πασχίζουν να καλλιεργήσουν, αλλά κάποιοι γεννιούνται με αυτή. Οι ευγενικοί άνθρωποι καταλαβαίνουν και σέβονται το ότι, καθένας έχει τις ανάγκες του, τον δικό του ρυθμό και τις προσωπικές του προτεραιότητες στη ζωή. Είναι εκείνοι που θα συμπαρασταθούν στους άλλους, που θ’ ακούσουν τις ανησυχίες τους χωρίς κριτική και αυτοί που θα δώσουν παρηγοριά και επιβεβαίωση. Ένας άνθρωπος με ευγένεια δεν θα σε πιέσει, δεν θα σε κάνει να νιώσεις ότι είσαι βάρος. Μπορεί ωστόσο, η υπομονή τους να θεωρηθεί ως παθητικότητα ή απουσία φιλοδοξίας. Οι άλλοι μπορεί να παρερμηνεύσουν την υπομονή ως απάθεια.
Συγχωρούν εύκολα
Η δυνατότητα να συγχωρούν είναι η μεγαλύτερη αρετή των ευγενικών ανθρώπων. Όλοι είμαστε άνθρωποι και κανείς δεν είναι τέλειος. Όμως, όσοι διακρίνονται από ευγένεια ψυχής, βλέπουν στους άλλους το θετικό, το καλό, τις δυνατότητες. Κοιτούν πέρα από τα λάθη και τα ελαττώματα των ανθρώπων. Δυστυχώς, η ευκολία που δείχνουν στο να συγχωρούν, παρερμηνεύεται ως έλλειψη αυτοεκτίμησης. Ωστόσο, η δυνατότητα να συγχωρούν δεν είναι αδυναμία-αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα της απεριόριστης ευγένειας και της ακλόνητης πίστης τους στην ανθρώπινη φύση.
Βλέπουν την καλή πλευρά των ανθρώπων
Οι ευγενικοί άνθρωποι έχουν μεγαλώσει μαθαίνοντας ότι οι άνθρωποι έχουν και την καλή τους πλευρά και σ’ αυτήν έχουν συνηθίσει να εστιάζουν. Ξέρουν καλά ότι όλοι παλεύουν με κάτι και όλοι προσπαθούν για το καλύτερο που μπορούν. Στο ίδιο μήκος κύματος, οι ευγενικοί άνθρωποι έχουν αυτήν την μοναδική ικανότητα να βλέπουν τον καλό εαυτό των άλλων ανθρώπων. Εστιάζουν στα δυνατά σημεία, στις ικανότητες και όχι στα ελαττώματα και τα λάθη τους. Η προοπτική τους αυτή ωστόσο μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις, κάνοντας ορισμένους να θεωρούν ότι είναι αφελείς, ότι πετούν στα σύννεφα και ότι ζουν στον κόσμο τους.
«Ξεβολεύονται» για να βοηθήσουν τους άλλους
Οι άνθρωποι με ευγένεια είναι πρόθυμοι να βοηθήσουν τους άλλους, όμως συχνά οδηγούνται σε παρανοήσεις. Το ειλικρινές τους ενδιαφέρον μπορεί να παρεξηγηθεί ως κρυφή συμφεροντολογία ή, ως ανάγκη επιβεβαίωσης.
Άλλοι, μπορεί να θεωρήσουν την προθυμία τους να βοηθήσουν ως σημάδι αδυναμίας, θεωρώντας έτσι ότι μπορεί να τους εκμεταλλευτούν. Μάλιστα, στις πιο εγωκεντρικές κουλτούρες, η προσφορά βοήθειας θεωρείται ως σημάδι αδυναμίας. Ως εκ τούτου, όσοι δίνουν πάντα ένα χέρι βοηθείας, καμιά φορά πέφτουν θύματα λανθασμένων υποθέσεων ή αμφιβολιών.
Διατηρούν την αισιοδοξία τους
Οι αυθεντικά ευγενικοί άνθρωποι, πάντα προσπαθούν να διατηρούν την αισιοδοξία τους. Ακόμη και στις αντιξοότητες, πάντα επιλέγουν να εστιάσουν στα θετικά και τα μαθήματα που έχει να τους προσφέρει κάθε κατάσταση και κάθε δυσκολία. Μπορεί η αισιοδοξία τους να μοιάζει άκαιρη ή μη ρεαλιστική όμως η θετικότητά τους δεν προέρχεται από την άγνοια, αλλά είναι μία συνειδητή επιλογή: προτιμούν να διατηρούν την ελπίδα και την αισιοδοξία τους. Άλλωστε, αυτή τους η συμπεριφορά είναι που τους κάνει πηγή ευγένειας και έμπνευσης. Μην ξεγελιέστε ωστόσο και μην θεωρήσετε ότι η αισιοδοξία τους σημαίνει ότι δεν έχουν προβλήματα. Όμως, αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίον επιλέγουν ν’ αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις, εστιάζοντας στη δυνατότητα προόδου και βελτίωσης.
Σημασία έχει η κατανόηση
Αν είστε και εσείς ένας άνθρωπος με μεγάλη καρδιά και αυθεντική ευγένεια, μην το θεωρήσετε ποτέ ως αδυναμία. Το αντίθετο, αυτή είναι η δύναμή σας. Όσο και αν ορισμένοι θα παρερμηνεύουν την ευαισθησία σας ως αφέλεια, μην πτοήστε.
Είστε προικισμένοι με το μοναδικό δώρο να μπορείτε να καταλαβαίνετε τους άλλους, να δημιουργείτε ουσιαστικούς δεσμούς και να συμμερίζεστε τους άλλους. Συνεχίστε να ακτινοβολείτε, να συναισθάνεστε και να γνωρίζετε ότι η ευγένειά σας, όσο και αν παρεξηγείται, είναι φάρος ελπίδας και καλοσύνης μέσα σ’ έναν ζοφερό και χαοτικό κόσμο. Ο κόσμος αυτός χρειάζεται ανθρώπους με ζεστασιά και ευγένεια.
Η Γαλλία θα πρέπει να περιορίσει τη χρήση των smartphones και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τα παιδιά και τους εφήβους, ανακοίνωσε σήμερα μια επιτροπή ειδικών, την οποία προσέλαβε ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, εν μέσω της ολοένα και αυξανόμενης ανησυχίας για τον αρνητικό αντίκτυπό τους στο μυαλό των νέων.
Στα παιδιά ηλικίας κάτω των 11 ετών θα πρέπει να απαγορεύεται να έχουν κινητό τηλέφωνο, την ώρα που η χρήση των smartphone με πρόσβαση στο διαδίκτυο θα πρέπει να απαγορεύεται για οποιονδήποτε κάτω των 13 ετών, επισημαίνεται στην έκθεση.
Οι εφαρμογές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα πρέπει να απαγορεύονται για οποιονδήποτε κάτω των 15 ετών, προσθέτουν οι ειδικοί στην έκθεσή τους, και οι ανήλικοι άνω των 15 ετών θα πρέπει να έχουν πρόσβαση μονάχα σε πλατφόρμες που θεωρούνται «ηθικές». Οι βουλευτές θα πρέπει να επιφορτιστούν με την απόφαση ποιες πλατφόρμες μπορούν να θεωρηθούν «ηθικές», επισημαίνεται.
Θέλοντας να δώσει ώθηση στα ποσοστά δημοτικότητάς του, που ολοένα και φθίνουν, ο Μακρόν δεσμεύτηκε τον Ιανουάριο να ετοιμάσει αυστηρότερη νομοθεσία για να περιορίσει τον χρόνο των παιδιών μπροστά από τις οθόνες και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι προσπάθειές του αντανακλούν την ολοένα και μεγαλύτερη ανησυχία που επικρατεί διεθνώς μεταξύ γονέων, ψυχολόγων και όσων χαράσσουν πολιτική ότι οι νέες τεχνολογίες ενδέχεται να προκαλούν μεγαλύτερη βλάβη παρά οφέλη στο μυαλό των νέων.
Πέρυσι, ο ομοσπονδιακός αρχίατρος στις ΗΠΑ είπε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσαν να βλάψουν βαθιά την ψυχική υγεία των νέων ανθρώπων και κάλεσε τις τεχνολογικές εταιρείες να προστατεύσουν τα παιδιά, που βρίσκονται σε κρίσιμα στάδια της ανάπτυξης του εγκεφάλου.
Το πάνελ, επικεφαλής του οποίου είναι η νευρολόγος Σερβάν Μουτόν και ο καθηγητής ψυχιατρικής Αμίν Μπενιαμινά και στο οποίο συμμετέχουν επίσης ειδικοί στην εκπαίδευση, το δίκαιο και την τεχνολογία, παρέδωσε σήμερα τα ευρήματά του στον Μακρόν.
Προς το παρόν δεν έχει οριστεί χρονοδιάγραμμα για την κατάρτιση ενός νέου νομοσχεδίου και δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό ο πρόεδρος Μακρόν θα ακολουθήσει τις συστάσεις των ειδικών.
Η ομάδα των ειδικών επισημαίνει ότι οποιαδήποτε μελλοντική ενέργεια θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αυστηροποίηση των κανονισμών για τις τεχνολογικές εταιρείες.
«Αυτές ευθύνονται κατά κύριο λόγο», υπογράμμισε η Μουτόν κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου.
Η έκθεση καταδεικνύει επίσης ότι η υπερβολική χρήση μιας ηλεκτρικής συσκευής έχει αντίκτυπο στον ύπνο των παιδιών και αποτελεί παράγοντα που οδηγεί στην παιδική παχυσαρκία, την ώρα που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αυξήσουν τους κινδύνους του άγχους και της κατάθλιψης.
Φαίνεται ότι η καθημερινότητά μας είναι γεμάτη από διαμεσολαβημένες, αλλά και διαμεσο-λαβωμένες επικοινωνίες κάτι που ενισχύεται επιπροσθέτως μέσα από τις αλληλεπιδράσεις μας σε όλα τα πιθανά κοινωνικά μέσα δικτύωσης που χρησιμοποιούμε. Εκεί παρατηρείται επίσης ένα φαινόμενο που έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις πλέον και είναι τα κακεντρεχή σχόλια και οι κάθε είδους προσβολές. Φυσικά το φαινόμενο αυτό των προσβολών είναι τόσο παλιό όσο και η κοινωνικοποίηση των ανθρώπων, ωστόσο στην εποχή μας έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις.
Σε αυτό συμφωνούν τόσο οι ψυχολόγοι, όσο και οι ειδικοί του κοινωνικού και του τεχνολογικού ιστού, ενόσω τελευταία όλο και περισσότερες πλατφόρμες στο διαδίκτυο αλλάζουν την πολιτική τους και αναπροσαρμόζονται ώστε να περιορίσουν τις ύβρεις και τα απρεπή σχόλια των χρηστών τους. Ζούμε σε μια εποχή που οι προσβολές διανέμονται τόσο ελεύθερα που απειλούν την οικονομική βιωσιμότητα των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης όπως είναι το Twitter.
Πράγματι, το Twitter εξέδωσε πρόσφατα έναν κώδικα συμπεριφοράς για τους χρήστες, που έχει σχεδιαστεί για να αποκλείει τους χειρότερους παραβάτες. Άλλοι ιστότοποι όπως το Facebook ακολούθησαν γρήγορα το παράδειγμά τους και αναζητούν νέα μέτρα για τη διαχείριση αυτών των χρηστών που παραβαίνουν το κανονιστικό πλαίσιο.
Για όσους απολαμβάνουν να διανέμουν προσβολές, το διαδίκτυο είναι (ακόμη) ένα τέλειο περιβάλλον που μπορεί να προσφέρει την άνεση και την ασπίδα της ανωνυμίας, μαζί με την απουσία συνεπειών. Ένα ερώτημα είναι εάν αυτή η συχνότητα των προσωπικών επιθέσεων με κακό κίνητρο θα οδηγήσει σε ένα κύμα της αυξανόμενης κριτικής και ύβρεων ή θα υποκύψει στους κοινωνικούς ελέγχους;
Οι διαδικτυακές κοινότητες ανησυχούν όλο και περισσότερο για τις καταστροφικές συνέπειες της ανοχής των αυξανόμενων θερμόαιμων χρηστών, των τρολ και των βανδάλων ανάμεσά τους. Για αυτόν το λόγο θεσπίζουν μηχανισμούς ομαδικής τιμωρίας με βάση τους οποίους εντοπίζονται και αποκλείονται όσοι παραβιάζουν τους κώδικες ευπρέπειας. Αυτή η τάση των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης να λαμβάνουν αυστηρότερα μέτρα, για την προστασία των κοινοτήτων τους από προσβλητικά σχόλια και δυσάρεστες συμπεριφορές είναι μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη.
Μελλοντικά, αυτή η τάση μπορεί να εξελιχθεί με πολλούς τρόπους, όπως ήδη προτείνονται οι Βελτιωμένοι Αλγόριθμοι Φιλτραρίσματος, όπου οι πλατφόρμες μπορεί να ενσωματώσουν πιο προηγμένους αλγόριθμους, που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη για να ανιχνεύουν και να φιλτράρουν προσβλητικό ή καταχρηστικό περιεχόμενο αποτελεσματικότερα.
Ακόμη φαίνεται ότι θα αυξηθούν οι διαφανείς πολιτικές ελέγχου, όπως επίσης η ενίσχυση της κοινοτικής διαχείρισης μαζί και με μία ενισχυμένη νομοθεσία και πολλά ρυθμιστικά μέτρα. Για παράδειγμα μπορεί να υπάρξουν νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες και ρυθμιστικές απαιτήσεις που θα υποχρεώνουν τις πλατφόρμες να λαμβάνουν πιο αυστηρά μέτρα ενάντια στην προσβλητική συμπεριφορά.
Όλα αυτά, όμως, αφορούν στη διαχείριση από πλευράς των διαδικτυακών υπηρεσιών και νομοθετικών παρεμβάσεων, αλλά αφήνουν ανοιχτό το ζήτημα που αφορά στις ψυχικές συνέπειες και το οποίο χρήζει της προσοχής μας. Το ερώτημα εν προκειμένω αφορά στο πώς μπορεί να υπάρξει μεγαλύτερη επίγνωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με τις ψυχικές συνέπειες της προσβλητικής συμπεριφοράς στο διαδίκτυο, οδηγώντας σε πιο συνειδητή, πιο πολιτισμένη και πιο υπεύθυνη χρήση των πλατφορμών προστατεύοντας έτσι την κοινωνική αρμονία και την ψυχική ισορροπία.
Εδώ υπεισέρχονται ποικίλα ζητήματα, από την ανάπτυξη του φαινομένου των προσβολών και της κριτικής, τον ατομικό και κοινωνικό αναβρασμό, που με τη σειρά τους οδηγούν σε αναμόχλευση των συναισθημάτων καταπίεσης και έλλειψης ασφάλειας. Αυτά οδηγούν την διόγκωση του ναρκισσισμού σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο με τα παράγωγά του σε υβρεολογίες και κακεντρεχείς επιθέσεις, τις ψυχικές επιπτώσεις στα άτομα έως την ανάδυση και την επέκταση των μηχανισμών ελέγχου και περιορισμού ως απαντήσεις σε μια «κοινωνική επιδημία» που φέρει πολλές απειλές και κλυδωνισμούς σε όλα τα επίπεδα της ύπαρξης.
Αυτά όλα μπορούν να επηρεάσουν την καθημερινότητα και τον ψυχισμό των ανθρώπων εάν εκτραχύνονται και προεκτείνονται έξω από την εικονική σφαίρα μιας φαινομενικής ανοσίας και ανοχής, μολονότι αυτό αλλάζει ταχύτατα. Επειδή φαίνεται ότι η πολυπόθητη ελευθερία που αναζητούσαν οι χρήστες του διαδικτύου τα τελευταία χρόνια επισκιάστηκε από μια αμετροέπεια και την έλλειψη συνειδητής χρήσης των υπηρεσιών του παγκοσμίου ιστού, έχοντας ως συνέπεια μεταξύ άλλων και μια αναπτυσσόμενη λογοκρισία και ελέγχους.
Στη χώρα μας είναι εύκολο να παρατηρήσει κάποιος το πόσο εύκολα εκτροχιάζονται τα αρνητικά σχόλια καταλήγοντας σε επιθέσεις και προσβολές πάσης φύσεως και επί προσωπικού. Κοινώς τα αίματα ανάβουν πολύ εύκολα έπειτα από μια δημοσίευση απόψεων ή κάποιο σχόλιο που δεν είναι της αρεσκείας ή του γούστου κάποιου. Εδώ απλώς επιτονίζονται τα αρνητικά όρια της ψηφιακής ύφανσης καθώς στο διαδίκτυο έχει περάσει μάλλον σε πολύν κόσμο η εσφαλμένη αντίληψη ότι δεν υπάρχει κανένα θέμα εάν ο καθένας γράφει και λέει οτιδήποτε του έρθει εκείνη την ώρα.
Υπήρξε ένα καθεστώς ανοχής και ατιμωρησίας που, βέβαια, ενίσχυσε όλα τα αρνητικά αυτά φαινόμενα σε βαθμό που σήμερα αυτό έχει γυρίσει μπούμερανγκ σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. Αρχικώς τέτοιου είδους πρακτικές έχουν αναστατώσει το διαδίκτυο, όπως και τους ψυχισμούς των χρηστών καθώς η εικονική πραγματικότητα έχει πάρει τη θέση του Πραγματικού της ζωής και οι άνθρωποι δίνουν ίσως ακόμη περισσότερη βαρύτητα και αξία στα όσα συμβαίνουν μέσα στις πλατφόρμες.
Σε ένα τέτοιο φαντασιακό πλαίσιο οι άνθρωποι θεωρούν πιο σημαντική την εικόνα που βγάζουν προς τα έξω μέσω του εκάστοτε προφίλ που διατηρούν στο διαδίκτυο, πολλές φορές δίχως να τους απασχολεί ιδιαίτερα η αληθινή κατάσταση της ζωής και του Είναι τους. Αυτή η κυριαρχία της περσόνας ή ταυτότητας που εν τέλει διαμορφώνεται πλέον εικονικά και ενισχύει το ναρκισσισμό των ανθρώπων μέσα από τη φαντασιακή παρουσία και αντίληψη. Κάποτε ήταν το διαδίκτυο που αποτύπωνε τη ζωή, τώρα μάλλον συμβαίνει το αντίστροφο καθώς το φαντασιακό υπερτερεί σε «υποσχόμενο δυναμικό».
Άλλωστε στο διαδίκτυο όλοι μπορούν να παρουσιαστούν ως διάσημοι, κοσμοπολίτες, σημαντικοί, επιτυχημένοι, αληθινοί, όμορφοι, πλούσιοι, σοφοί, ταξιδευτές κοκ., εντούτοις, όμως, άνετα όλα ετούτα αναποδογυρίζουν καθώς υπάρχουν πολλοί που αμέσως θα σπεύσουν να κατακρίνουν, να κατακεραυνώσουν, να επιτεθούν με προσβολές και με υποτιμήσεις, είτε λεκτικές, είτε μέσω άλλων τρόπων.
Μεγάλο πλήγμα αυτό για το ναρκισσισμό, που όπως φαίνεται ανταποκρίνεται μέσα από θυμό, από την περαιτέρω χρήση της κριτικής και των ύβρεων και έτσι ξεκινά ένας φαύλος κύκλος τροφοδοτώντας ακόμη περισσότερο τη γέννηση προσβολών και αντιπαραθέσεων. Σήμερα οι άνθρωποι πλήττονται από το εικονοφαντασιακό μιας τέτοιας κυριαρχίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με αποτελέσματα και συνέπειες εξίσου αληθινές για το σώμα, τα συναισθήματα και την προσωπικότητα τους.
Κάποιοι ίσως απλώς αρέσκονται και το θεωρούν όλο αυτό ως αναψυχή, είτε βλέποντάς το και σαν ένα παιχνίδι που ελάχιστη σημασία έχει στην πραγματικότητα, αλλά πολλοί άνθρωποι πλήττονται και ειδικά οι πιο ευαίσθητοι. Επίσης οι νέοι, οι οποίοι πολλές φορές φτάνουν να έχουν ζητήματα αυτοεκτίμησης, κατάθλιψης, αυξημένου άγχους, θέματα απαξίωσης του εαυτού ή/και των άλλων, ή ακόμη και των κοινωνικών θεσμών, ενώ δεν είναι λίγα τα περιστατικά όπου νεαρής ηλικίας άτομα έχουν κάνει κακό στον εαυτό τους και απειλείται ακόμη και η ζωή τους όταν αντιδρούν με υπερβολή και νιώθουν να απορρίπτονται, να προσβάλλονται ή να αποκλείονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον.
Αυτά τα δεδομένα μας οδηγούν να αναλογιστούμε μια νέα κατάσταση στην οποία μοιάζει να ζούμε, λοιπόν, σε μια περίοδο ακραίας ανησυχίας για το πώς μας αντιλαμβάνονται οι άλλοι και αυτό επιδρά ποικιλοτρόπως αρνητικά. Ο ψυχισμός διαμορφώνεται κυρίως μέσα από το πώς μας βλέπουν οι άλλοι με συνέπεια αυτό να συμπαρασύρει τις κοινωνικές μας κατασκευές και πραγματικότητες αντίστοιχα, ενώ οι ανταγωνισμοί και ο ναρκισσισμός φαίνεται να κερδίζουν έδαφος συνεχώς σε μια απόπειρα ανακατασκευής της εικόνας και του εαυτού μας.
Ενός εαυτού που δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στα αληθινά δεδομένα και που αντλεί την ταυτότητα του μέσα από φαντασιακές ταυτίσεις με την ψηφιακή του εκδοχή. Αυτός ο ναρκισσιστικός χαρακτήρας αποπνέει μια έντονη αίσθηση σπουδαιότητας και μεγαλείου, έχοντας έντονη την ανάγκη για να τον θαυμάζουν, ακόμη και εις βάρος των άλλων και ξεχωρίζει με σαφή έλλειψη «εμπάθειας» και «ενσυναίσθησης» σε σχέση με τις επιθυμίες, τα βιώματα και τις ανάγκες των άλλων.
Έτσι αυτή η «περσόνα» ή «κοινωνική μάσκα δικτύου» θεωρεί πολύ σημαντικό τον εαυτό της, υπερεκτιμώντας τις δυνατότητες και τα επιτεύγματά της, υποτιμώντας παράλληλα τις ικανότητες και τα επιτεύγματα των άλλων. Επίσης εύκολα παρασύρεται στο να αφεθεί σε φαντασίες δύναμης, γοήτρου, ομορφιάς, ευφυίας, πλούτου κοκ. Όλα αυτά δείχνουν μια εικόνα για το προφίλ του ναρκισσιστικού και μάλλον εύκολα αναγνωρίζονται στις τάξεις των κοινωνικών μέσων δικτύωσης.
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι πάντως καταγράφουν μια σταθερή αύξηση του ναρκισσισμού μεταξύ των φοιτητών και των νέων γενικότερα παγκοσμίως. Υπάρχει ελάχιστη συμφωνία μεταξύ των ειδικών σχετικά με το γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι όσο περισσότερα παιδιά μετρώνται σε αξιολογικές κλίμακες – τεστ επάρκειας, βαθμολογίες IQ κοκ., – τόσο πιο ευαίσθητα γίνονται και οι αξιολογήσεις αποτελούν απειλές για την ανάπτυξη τους όσο και για την κοινωνική τους τάξη.
Φυσικά, αυτή η τάση ναρκισσισμού τονίζεται μόνο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου οι συμμετέχοντες υπόκεινται σε αμείλικτη αξιολόγηση από άλλα μέλη του δικτύου που ενθαρρύνουν τους χρήστες να διογκώσουν τον εγωισμό τους, συχνά εις βάρος των άλλων. Η ανησυχία για το πώς γίνεται κάποιος αντιληπτός είναι κάτι που δημιουργεί άγχος και κοινωνική ανασφάλεια, που συνήθως μοιάζει να μπορεί να ανακουφιστεί με την επίθεση σε άλλους ανθρώπους στην «ευρύτερη περιοχή».
Τα κοινωνικά δίκτυα είναι γεμάτα με άτομα που εκφράζουν καυστικές επιπλήξεις επειδή τους αρέσει να το κάνουν και επειδή ως επί το πλείστον απαλλάσσονται από τα αντίποινα που θα περίμενε κανείς για τις αποδοκιμασίες που θα συνέβαιναν στον πραγματικό κόσμο.
Πού θα μας οδηγήσει όλο αυτό όμως; Σίγουρα προδιαγράφεται αύξηση των μέτρων περιορισμού αυτών των κακώς κειμένων και μάλιστα ήδη πολλές ενότητες περιφρουρούν τις ομάδες τους, τηρώντας κώδικες συμπεριφοράς και αποβάλλοντας όποιον δεν συμμορφώνεται.
Αυτό μοιάζει να λειτουργεί ως ένα βαθμό, αλλά ενέχει έναν άλλο κίνδυνο αυτόν της αύξησης ενός συλλογικού ναρκισσισμού, καθώς εμφανίζονται «καλές» ή «κακές» κοινότητες, ανώτερες και κατώτερες κοκ, αλλά αυτό εγκυμονεί κινδύνους απρόβλεπτων δυαδικών πολώσεων και εστίαση στις διαφορές και τις αντιπαραθέσεις σε κοινωνικές ομάδες.
Αυτό μπορεί να έχει σοβαρές προεκτάσεις μελλοντικά και ίσως να μοιάζει υπερβολική αυτή η τοποθέτηση, αλλά επί της ουσίας δεν είναι, διότι ακόμη και εάν δεν μας απασχολήσει το διαδικτυακό γίγνεσθαι, η ανάπτυξη και η ενθάρρυνση στοιχείων όπως είναι η ενθάρρυνση ενός άκρατου ναρκισσισμού με παράγωγα όπως η κριτική, οι προσβολές, οι ανταγωνισμοί και η έλλειψη αποδοχής και ενσυναίσθησης, όλα αυτά έχουν πολλές και σοβαρές συνέπειες στα άτομα και στις κοινωνίες.
Η ανθρώπινη υγεία, η ευεξία και η αξιοπρέπεια, το ήθος και οι αξίες υποβιβάζονται, ενόσω τα ψυχοσυναισθηματικά συμπτώματα αυξάνονται, οι ηθικοί κώδικες και φραγμοί αναστέλλονται με αποτέλεσμα τα δικαιώματα των ανθρώπων να βάλλονται και να απειλούνται, το ίδιο συμβαίνει σε επίπεδο σχέσεων και αλληλεπίδρασης των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία και πολλά άλλα. Όλα αυτά συμβαίνουν εν πολλοίς λόγω μιας μη συμβολικής διαμεσολάβησης ανάμεσα σε ένα
Πραγματικό επίπεδο της ζωής, το οποίο φαίνεται να διαφεύγει ολοένα και περισσότερο και ενός Φαντασιακού που διογκώνεται και δίνει νομιμοποίηση σε πάσης φύσεως μη πολιτισμένες πράξεις, ενόσω οι ψυχισμοί βάλλονται.
Επειδή όλα αυτά που φαίνονται παιχνίδια στο διαδίκτυο, εάν μεταφερθούν στην αληθινή ζωή ενέχουν συνέπειες και δεν είναι διόλου τυχαίο το γεγονός ότι υπάρχει έξαρση της βίας στην καθημερινότητα των χωρών του δυτικού κόσμου. Κάποτε λέγαμε ότι δεν αυξήθηκε η βία, απλώς εμείς τη μαθαίνουμε πλέον γρήγορα, ωστόσο, εάν ρίξει κανείς μια ματιά στις ειδήσεις βλέπει ότι υπάρχουν όχι μονάχα ποσοτικές διαφορές, αλλά και ποιοτικές αναφορικώς με τη βία.
Μοιάζει κάποιες φορές σαν να μεταφέρεται η εικονική πραγματικότητα με κινηματογραφικό τρόπο στους δρόμους, καθώς βλέπουμε ολοένα και περισσότερη βία και φυσικά εδώ υπάρχουν κατάλοιπα θυμού, προσβολών, ανταγωνισμού, ναρκισσισμού και φαντασιακών εξάρσεων και συμπτωμάτων, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Φαίνεται ότι η πραγματικότητα μοιάζει πια σαν μια προσομοίωση και επειδή ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν κάνει διάκριση μεταξύ του τι είναι πραγματικό και του τι πιστεύει ότι είναι, υπάρχουν πολλαπλές ανησυχίες και πολλές φαντασιακές εκφορτίσεις στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα την ανισορροπία των ψυχισμών και των δομών.
Εάν συνεχίσουμε να οδηγούμαστε από εγωιστικά και ναρκισσιστικά κατάλοιπα τότε σίγουρα αυτό δεν θα ωφελήσει κανέναν και θα φτιάξουμε την πραγματικότητά μας με τα ίδια υλικά που φτιάχνουμε και την εικονική προσομοίωση.
Οπότε καλό είναι να αρχίσουμε να λειτουργούμε πιο συνειδητά διερωτώμενοι πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πιο συνειδητή, υγιή και όμορφη πραγματικότητα; Διότι κι αυτό μπορεί να συμβεί εάν το θέλουμε δίχως να χρειάζεται να φτάσουμε σε επιβολή μέτρων επαναφοράς ώστε να αρχίζουμε να ζούμε με βάση ανθρώπινες αξίες, με σεβασμό, αλληλοκατανόηση και αποδοχή των διαφορών, με ισορροπία και διαύγεια, υψώνοντας γέφυρες μεταξύ μας αντί για τείχη ανταγωνισμού και υπεροψίας.
Μπορούμε να επικροτούμε τα καλά που βλέπουμε γύρω και να τα μιμούμαστε, αντί να κάνουμε προσβολές, ύβρεις και κριτική απλώς για να νιώσουμε καλύτερα ή να βγάλουμε τα απωθημένα μας. Αυτό είναι στο χέρι όλων μας και η προσπάθεια για ένα πιο ασφαλές και αξιοπρεπές διαδικτυακό περιβάλλον είναι πολύπλοκη και περιλαμβάνει τη συνεργασία μεταξύ των πλατφορμών, των χρηστών, των νομοθετών και της κοινωνίας γενικότερα, αλλά εδώ μένει να αναλάβουμε ο καθένας μας ξεχωριστά μια υποκειμενική εργασία, να αντιληφθούμε ότι ο ναρκισσιμός και οι αλλαζονικές ή επιθετικές συμπεριφορές που ενισχύονται και από την εικονική παρουσία, μπορούν να έχουν επιπτώσεις σοβαρές τόσο σε εμάς, όσο και στους άλλους.
Διότι ο ναρκισσισμός δεν αφορά στα μέσα δικτύωσης, ούτε μονάχα στους άλλους, αλλά πρωτίστως αφορά εμάς και είναι ζήτημα υγείας για όλους. Είναι, λοιπόν, υπόθεση δική μας η αναγνώριση και η αλλαγή τέτοιων μοτίβων συμπεριφοράς και ειδικά εάν θέλουμε να έχουμε μια αρμονική συνύπαρξη με τον εαυτό και με τους γύρω μας.
Ο Κωνσταντίνος Στεργιόπουλος είναι διπλωματούχος ψυχολόγος, σπούδασε Κλινική Ψυχολογία στο κρατικό πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στη Φιλοσοφία στο ΑΠΘ και σπούδασε ψυχανάλυση φροϋδικού πεδίου με λακανικό προσανατολισμό. Εντρύφησε στις συμπληρωματικές – ολιστικές θεραπείες ερευνώντας τις εντάσεις που εκδηλώνονται στη σύνδεση της συνειδητότητας και του ανθρώπινου σώματος. Εργάστηκε ως ψυχολόγος ιδιωτικώς αλλά και σε δημόσιους φορείς, ιδρύματα και δομές. Υπήρξε Ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της Φ.Ε.Β.Ε. Συμμετείχε ως ομιλητής σε επιστημονικά συνέδρια και συμπόσια των πανεπιστημίων Μακεδονία και Α.Π.Θ. και έχει διοργανώσει ιδιωτικές και δημόσιες ημερίδες σε συνεργασία με ακαδημαικούς.
Κάθε φορά που μιλάτε μαζί του, νιώθετε αναστατωμένοι. Δεν δείχνει ποτέ να λαμβάνει υπόψη αυτά που του λέτε στην πραγματικότητα, αντιλαμβάνεστε ότι δεν τον ενδιαφέρετε καν. Κάθε συζήτηση πρέπει απαραιτήτως να περιστρέφεται γύρω από εκείνον και το μόνο που θέλει από εσάς είναι να κάνετε αυτό που θέλει αυτός. Διαφορετικά, σας δημιουργεί ενοχές ή σας κατηγορεί ανοιχτά ή σας προσβάλλει. Μπορεί να θυμώσει, να βγει εκτός ορίων. Έπειτα θα το ξεχάσει. Το ζήτημα είναι να σας κρατάει στη σφαίρα της επιρροής του και να μένετε προσκολλημένοι σ’ αυτόν. Μόνο εκείνος ξέρει τι είναι σωστό, μόνο εκείνος έχει δίκιο σε όλα. Και οι απόψεις του είναι τόσο άκαμπτες, που δεν έχουν αποχρώσεις. Αν τα παραπάνω σάς θυμίζουν έναν απ’ τους γονείς σας, τον αδελφό ή την αδελφή σας, ίσως έναν συνάδελφο ή προϊστάμενο, τότε πρέπει να γνωρίζετε ότι το μόνο λάθος που κάνετε είναι ότι ματαιοπονείτε όσο προσδοκάτε να τον αλλάξετε. Ουσιαστικά, όσο τον παίρνετε στα σοβαρά, τον εκπαιδεύετε να συνεχίζει την ανώριμη συμπεριφορά του. Οι άνθρωποι αυτοί είναι ανώριμοι συναισθηματικά και αδυνατούν να σχετιστούν μαζί σας με υγιή τρόπο, γιατί έτσι έχουν μάθει κι έτσι αντέχουν. Πόσοι είναι αυτοί οι άνθρωποι;, ρωτούν συχνά την ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέα Λίντσεϊ Γκίμπσον, η οποία αναλύει εδώ και παραπάνω από μία δεκαετία την ύπαρξη των ανώριμων ενηλίκων. Απαντά: Δεν ξέρω ακριβώς, αλλά έχετε δει τις ειδήσεις τελευταία; Νομίζω ότι είναι πολλοί.
Το ευπώλητο βιβλίο της, Ενήλικα παιδιά συναισθηματικά ανώριμων γονιών, κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ πριν από περίπου δέκα χρόνια, αλλά εμφανίστηκε στα ράφια των ελληνικών βιβλιοπωλείων πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Ιβίσκος, με τίτλο Δυστυχώς δεν διάλεξα τους γονείς μου. Το βιβλίο έχει σήμερα ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο σε πωλήσεις παγκοσμίως και έχει μεταφραστεί σε 36 γλώσσες. Όποιος έχει βιώσει τις επιπλοκές και την απελπισία της επαφής με έναν συναισθηματικά ανώριμο ενήλικο άνθρωπο, βρίσκει στο βιβλίο αυτό έναν καθρέφτη της κατάστασής του αλλά κι έναν ενδυναμωτικό οδοδείκτη που οδηγεί σε μια ασφαλή έξοδο κινδύνου, καθώς, όπως λέει η Γκίμπσον, η κατάκτηση της συναισθηματικής ωριμότητας θα αλλάξει τον κόσμο.
Πέρασε και δεν ακούμπησε
Στην οθόνη μου έχω ζωντανά την Αμερικανίδα ψυχολόγο, απευθείας από τη Βιρτζίνια Μπιτς, όπου ζει κι εργάζεται, και το πρώτο πράγμα που θέλω αυθόρμητα να της πω είναι ότι η ζωή με έναν συναισθηματικά ανώριμο άνθρωπο είναι πάντα εξαιρετικά δύσκολη. Πράγματι, μου λέει, είναι σαν να μεγαλώνεις ένα παιδί. Η διαφορά, βέβαια, με τα παιδιά είναι ότι εκείνα σε κάποιον βαθμό είναι δεκτικά. Είναι αναπτυξιακά προγραμματισμένα να προσλαμβάνουν πράγματα και να αλλάζουν αντιστοίχως τον εσωτερικό τους κόσμο. Έτσι αναπτύσσονται κι έτσι εκπαιδεύονται. Αλλά για τον συναισθηματικά ανώριμο γονέα, αυτά που του λες είναι σαν να περνάει νερό από κόσκινο. Ό,τι κι αν του πεις, περνάει και δεν τον ακουμπάει, επειδή σ’ αυτό το επίπεδο είναι κολλημένος. Η ενασχόληση της Γκίμπσον με την ενήλικη ανωριμότητα ξεκίνησε στα φοιτητικά της χρόνια, όταν έκανε την κλινική της άσκηση σε νοσοκομείο. Ήμουν τυχερή γιατί βρέθηκα σε ένα πρόγραμμα που έβλεπε την παιδική ανάπτυξη και τα πρώιμα τραύματα ως τη βάση της ενήλικης προσωπικότητας. Κατέληξα στη συναισθηματική ανωριμότητα όταν άρχισα να ακούω ανθρώπους να περιγράφουν ένα πολύ δύσκολο άτομο του περιβάλλοντός τους, έναν γονέα, ένα αφεντικό ή έναν σύζυγο. Σύντομα, ακόμη κι αν οι άνθρωποι έρχονταν για την κατάθλιψη ή το άγχος τους, άρχιζα να ακούω όλο και περισσότερο γι’ αυτό το άτομο στη ζωή τους. Και καθώς μου το περιέγραφαν, συνειδητοποιούσα ότι μου μιλούσαν για ένα πολύ ανώριμο άτομο. Έλεγα στον εαυτό μου: “Μα αυτό το άτομο ακούγεται σαν τρίχρονο ή συμπεριφέρεται σαν πεντάχρονο”. Οπότε το συμπέρασμα ήταν κάτι σαν “ξέρετε, ο πατέρας σας δεν ήταν απλώς αναστατωμένος. Είχε ένα τάντρουμ. Αυτό ήταν”. Κι έτσι άρχισα να ρωτάω τους θεραπευομένους μου: “Μήπως μοιάζει με νήπιο η μαμά σας όταν αναστατώνεται;”. Και όλοι μου έλεγαν: “Ναι”.
Η Γκίμπσον αποκαλύπτει κάτι που μπορεί εύκολα να καταλάβει όποιος έχει περάσει από ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία. Συνήθως, οι άνθρωποι που χρειάζονται πραγματικά θεραπεία δεν βρίσκονται στο δωμάτιο της θεραπείας. Στη θεραπεία έρχονται οι άνθρωποι που σηκώνουν το βάρος της συμπεριφοράς των ανώριμων ενηλίκων. Μερικές φορές μάλιστα αναγνωρίζονται εκείνοι ως ασθενείς, ενώ απλώς έρχονται για να ζητήσουν απελπισμένα βοήθεια προκειμένου να αντιμετωπίσουν έναν άνθρωπο που δεν ενδιαφέρεται καθόλου να αλλάξει, να σκεφτεί, να προσαρμοστεί, να συνεργαστεί. Την ίδια ώρα, οι δύσκολοι άνθρωποι αλωνίζουν εκεί έξω, κάνουν ό,τι θέλουν και δεν αναρωτιούνται ποτέ πώς αισθάνονται οι άλλοι. Αυτή η συνειδητοποίηση την ώθησε στη συγγραφή, καθώς ένιωσε ότι το αίτημα της συναισθηματικής ωριμότητας έπρεπε να διαδοθεί πέρα από τα όρια του δωματίου όπου έβλεπε τους πελάτες της.
Εχουν πάντα δίκιο
Ένα από τα κρίσιμα ερωτήματα, ωστόσο, είναι γιατί όσοι έχουν πραγματικά ανάγκη βοήθειας και ψυχολογικής στήριξης δεν την αναζητούν. Μα γιατί αυτοί δεν υποφέρουν, μου λέει αφοπλιστικά η συγγραφέας. Γιατί δεν σκέφτονται τα ζητήματα του εαυτού τους. Δεν λένε, για παράδειγμα: “Α, η κόρη μου ή ο γιος μου δεν θέλει να περνάει χρόνο μαζί μου, αναρωτιέμαι μήπως κάνω κάτι λάθος, ίσως είναι καλύτερα να κάνω ψυχοθεραπεία και να δω τι μπορώ να κάνω”. Αντί γι’ αυτό λένε: “Είμαι τόσο αναστατωμένος, τόσο θλιμμένος, αφήστε με να ακουμπήσω πάνω τους και να τους κάνω να νιώσουν ντροπή και ενοχή, και να τους κάνω να χάσουν κάθε πίστη ότι θα μπορούσαν να λύσουν οποιοδήποτε πρόβλημα”. Οπότε καταφεύγουν στη βία. Μπορούμε εδώ να προσθέσουμε δύο πράγματα: Πρώτον, ότι ποτέ δεν αισθάνονται ότι κάνουν λάθος. Θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν πάντα δίκιο, επειδή αυτό τους κάνει να αισθάνονται συναισθηματικά σταθεροί. “Δεν μπορείς να πεις τίποτα κακό για μένα, γιατί τα κάνω όλα σωστά”, σου λένε. Και δεύτερον, ότι δεν αποζητούν τη συναισθηματική οικειότητα, γιατί τους φαίνεται πολύ απειλητική. Αποφεύγουν να συζητούν πράγματα που θα τους κάνουν να νιώσουν άβολα. Γιατί να το κάνουν άλλωστε, αφού με τον τρόπο τους παίρνουν ό,τι θέλουν; Ξέρουν ότι στο τέλος οι άλλοι θα συνθηκολογήσουν. Με άλλα λόγια, όσο δεν κάνεις κάτι διαφορετικό απέναντί τους, τόσο τους εκπαιδεύεις να παραμένουν ανώριμοι.
Ευλόγως αναρωτιέται κάποιος πώς φτάνει να έχουν αυτή την ανώριμη συμπεριφορά τόσο πολλοί άνθρωποι. Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους, αλλά δύο είναι οι κυριότεροι, τονίζει η Γκίμπσον. Ο ένας είναι ότι οι ίδιοι έχουν υποστεί κάποιο τραύμα ή συναισθηματική παραμέληση. Δεν είχαν μάλλον κάποιον να τους βοηθήσει να αναπτύξουν τη συναισθηματική τους ωριμότητα. Δεν βίωσαν δηλαδή τη βαθιά συναισθηματική σύνδεση και ενσυναίσθηση από κάποιον γονιό τους. Αν δεν το είχαν αυτό, πόσω μάλλον αν είχαν υποστεί κάποιο τραύμα, έπρεπε να σταματήσουν την ανάπτυξή τους και να αντιμετωπίσουν το τραύμα ή την παραμέληση. Έπρεπε δηλαδή να επιβιώσουν. Όταν χρειάζεται, πηγαίνουμε πολύ γρήγορα από την ανάπτυξη πίσω στην επιβίωση. Αλλά μετά ο κόσμος προχωρά χωρίς εσένα, και τελικά μένεις κολλημένος. Αυτό μας κάνει το τραύμα.
Η άλλη πιθανότητα είναι ότι ίσως να μη φαινόταν ότι αυτό το παιδί είχε τραυματιστεί ή παραμεληθεί. Στην πραγματικότητα, μπορεί να φαινόταν ότι το παιδί αυτό ήταν ξεχωριστό. Του δόθηκαν όλα όσα ήθελε κι ήταν το αγαπημένο των γονιών του. Αυτό στα οικογενειακά συστήματα ονομάζεται υπερεμπλοκή: Ο γονέας βλέπει στην ουσία το παιδί σαν ένα κομμάτι του, ένα εξιδανικευμένο κομμάτι του. Το παιδί γίνεται το μικρό μου ανθρωπάκι, η μικρή μου πριγκίπισσα. Δεν μπορεί ποτέ να κάνει λάθος. Όλα γίνονται για εκείνο. Δεν χρειάζεται να μάθει να ανακαλύπτει μόνο του, επειδή ο γονιός είναι εκεί για να παρέμβει. Έτσι, αυτό το παιδί δεν επιτρέπεται να ανακαλύψει ποτέ την ατομικότητά του. Το ιδανικό του είναι να κάνει αυτό που έχει ανάγκη ο γονιός του. Κι εφόσον το κάνει, παίζοντας το, ρόλο του, τότε θα είναι το αγαπημένο του γονιού του. Αλλά το να παίζει κανείς έναν ρόλο είναι απίστευτα καταστροφικό για την ψυχολογική του ανάπτυξη. Δεν το βλέπουμε ως κάτι το σπουδαίο, αλλά, όταν ένα παιδί εκτιμάται για τη θέση του στην οικογένεια ή επειδή είναι πολύ έξυπνο ή πολύ όμορφο, όλο το δυναμικό αυτού του ατόμου συνθλίβεται κάτω από το ένα ή τα δύο χαρακτηριστικά που τροφοδοτούν τον ναρκισσισμό των γονέων ή τροφοδοτούν τις ανάγκες εξάρτησης των γονέων. Κι αυτό το άτομο δεν θα μπορέσει ποτέ να εξελιχθεί πέρα απ’ αυτό.
Δεν μ’ αγαπάς πια
Αυτή όμως είναι μόνο η μία διάσταση του ζητήματος. Ο συναισθηματικά ανώριμος που τίθεται επικεφαλής ενός οργανισμού, για παράδειγμα, γίνεται εύκολα δυνάστης. Αν πάτε πίσω στην Ιστορία και κοιτάξετε το επίπεδο συναισθηματικής ωριμότητας πολλών από τους αγαπημένους μας δεσπότες, θα διαπιστώσετε ότι είναι όλοι τους πολύ εγωκεντρικοί, έχουν πολύ χαμηλή ενσυναίσθηση και δεν κάνουν αυτοκριτική, καθώς θεωρούν πως ό,τι κάνουν είναι πάντα σωστό. Επιπλέον, βλέπουν τους άλλους ως αντανάκλαση του εαυτού τους ή τους βλέπουν ως άσχετους. Κι έχουν μια πολύ άκαμπτη νοοτροπία. Τα πράγματα γι’ αυτούς είναι ασπρόμαυρα. Δεν χρειάζεται καν να ακούσουν τους άλλους, γιατί έχουν ήδη τις απαντήσεις. Αυτή η βεβαιότητα είναι μια πολύ ανώριμη συναισθηματικά θέση. Για το συναισθηματικά ανώριμο άτομο δεν είναι ζητούμενο οι συναισθηματικά στενές σχέσεις. Το ζητούμενο είναι να είμαι εγώ ο εαυτός μου κι εσύ να με αντανακλάς. Μπορείς να περιστρέφεσαι γύρω μου. Αυτή είναι η συμφωνία. Κι αν προσπαθήσεις να τους μιλήσεις για κάτι που ίσως έχει νόημα ή είναι συναισθηματικό, ή θέλεις να σε γνωρίσουν, να σχετιστείς λίγο πιο βαθιά μαζί τους, δεν τους αρέσει.
Αν τους πείτε κάτι του στιλ μαμά, μπαμπά, σας παρακαλώ μην έρθετε από το σπίτι χωρίς να τηλεφωνήσετε, ή σας παρακαλώ μην μπαίνετε έτσι απλά, χτυπήστε το κουδούνι, κάτι τόσο μικρό δηλαδή, θα το ερμηνεύσουν μέσω των συναισθημάτων τους και θα νιώσουν ότι δεν τους σέβεστε κι ότι μάλλον τους μισείτε για να τους βάζετε τέτοιου είδους όρια. Κι έτσι λένε: “Δεν μ’ αγαπάς πια. Δεν σέβεσαι πια τον πατέρα σου”. “Μα εγώ απλώς σου ζήτησα να μου τηλεφωνείς πριν έρθεις”, τους λες. Αλλά όλα για εκείνους βασίζονται στο πώς τους κάνεις να αισθάνονται. Αυτό είναι η πραγματικότητα για εκείνους. Οπότε, όταν προσπαθείς να τους αντιμετωπίσεις, είναι πολύ δύσκολο, γιατί δεν έχουν την ίδια αντίληψη της πραγματικότητας με εσένα.
Ακούγοντας προσεκτικά την Γκίμπσον, συμπεραίνω ότι ουσιαστικά οι συναισθηματικά ανώριμοι άνθρωποι στήνουν στους γύρω τους μια παγίδα. Υπάρχει διέξοδος; αναρωτιέμαι. Γενικά, είναι πολύ δύσκολο για τους ανθρώπους να παραδεχτούν ότι βρίσκονται παγιδευμένοι σε τέτοιου είδους σχέσεις, αποφαίνεται η ψυχολόγος. Κι ακόμα πιο δύσκολο είναι να παραδεχτούν ότι θέλουν να φύγουν, ότι θέλουν να γίνει με διαφορετικούς όρους, επειδή και τα δύο αυτά πράγματα χαρακτηρίζονται ως κακά, εγωιστικά και σκληρά. “Είσαι τόσο κακός, που θέλεις να φύγεις από την παγίδα μου”: αυτό είναι το μήνυμα του ανώριμου. Οπότε πρέπει κατά κάποιον τρόπο στη θεραπεία, ή στη δουλειά με τον εαυτό σας, να ξεκινήσετε από εκεί. Ίσως η πόρτα της παγίδας να είναι ανοιχτή. Τι θα σήμαινε όμως να βγεις έξω; Θα σήμαινε ότι δεν αγαπάς τους γονείς σου; Ότι είσαι κακός κι απαίσιος; Κανείς δεν θέλει να τον βλέπουν έτσι. Και γι’ αυτό κάποιοι επιλέγουν να διατηρήσουν τον εαυτό τους στη σχέση με τους όρους που βάζει το συναισθηματικά ανώριμο άτομο, ώστε να νιώσουν ηθικά καλά με τον εαυτό τους. Αυτό είναι τρομερά ισχυρό, ειδικά για τα ευαίσθητα, οξυδερκή και συμπονετικά παιδιά, τα οποία θέλουν να είναι καλά. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Μια τέτοια ανατροφοδότηση δημιουργεί ένα είδος συναισθηματικού καταναγκασμού. Οι γονείς αυτοί γίνονται επικριτικοί, κατηγορούν, πληγώνουν, προσβάλλουν και κάνουν τους άλλους να νιώθουν ένοχοι, να νιώθουν ντροπή. Τους τρομάζουν και τους κάνουν να νιώθουν ότι απειλούνται και καταλήγουν να αυτοαμφισβητούνται: τώρα δεν ξέρω αν είναι καλή ιδέα να βγω από αυτή την παγίδα.
Φεύγονταςαπό το κλουβί
Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι κάποιος αποφασίζει ότι δεν θέλει πια να ζει έτσι, πρακτικά τι μπορεί να κάνει; Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει είναι να συνειδητοποιήσει ότι βρίσκεται στην παγίδα του συναισθηματικού τους εξαναγκασμού. Ο εξαναγκασμός είναι τα κάγκελα της παγίδας. Όταν παίρνετε τον συναισθηματικά ανώριμο στα σοβαρά, συμφωνείτε να βρίσκεστε στην παγίδα του. Αν καταλάβετε όμως τι κάνει, ξαφνικά τα κάγκελα δεν είναι τόσο στιβαρά. Σκέφτεστε ότι δεν είναι πραγματικά δίκαιο όλο αυτό ή ότι ίσως να μην κάνατε εσείς κάτι λάθος. Μόλις αρχίσετε να αμφιβάλλετε για την κατασκευή του κλουβιού αντί να αμφιβάλλετε για τον εαυτό σας, τότε βρίσκεστε στον δρόμο προς την έξοδο από το κλουβί.
Θα χρειαστεί να καταβληθεί κι ένα τίμημα, ωστόσο, προσθέτω. Βεβαίως. Το συναισθηματικά ανώριμο άτομο θα προσβληθεί ή θα αναστατωθεί, επειδή είναι ευτυχισμένο μόνο αν κάνετε εκατό τοις εκατό αυτό που θέλει. Είναι ακριβώς όπως ένα τετράχρονο παιδί. Όλα είναι υπέροχα, μέχρι να του πείτε όχι. Τότε είναι σαν να το έχετε πληγώσει κατάφορα με την αναλγησία σας. Μόλις αρχίσετε να μην παίρνετε τόσο σοβαρά την ανώριμη συμπεριφορά, έχετε την ευκαιρία να θέσετε στον εαυτό σας το πιο σημαντικό ερώτημα: ποιο είναι το αποτέλεσμα που θέλω; Και τότε θα κινηθείτε προς αυτή την κατεύθυνση. Και αν θέλετε, μπορείτε να ρωτήσετε τον εαυτό σας: Είναι αυτό πραγματικά κακό; Είμαι εγωιστής;. Η απάντηση είναι όχι, επειδή απλώς θέλετε να περάσετε τις διακοπές με τη δική σας οικογένεια. Δεν θέλετε να πάτε στο σπίτι του γονιού σας.
Η Γκίμπσον λέει ότι πρέπει να επαναλάβουμε την επιθυμία μας και να αντέξουμε στη συναισθηματική πίεση που θα μας ασκηθεί. Και αν το κάνεις αυτό, έχεις την ευκαιρία να απελευθερωθείς, να γίνεις ένα άτομο. Η έξοδος από το κλουβί είναι ψυχολογική εξατομίκευση. Λες ότι θα γίνω ο εαυτός μου. Δεν πρόκειται να μείνω πια σ’ αυτή τη συμφωνία μαζί σου, μέσα στο κλουβί, γιατί με πνίγει κι ελπίζω να με καταλάβεις. Το στοιχείο της επανάληψης είναι πολύ σημαντικό. Όπως ακριβώς πρέπει να πείτε κάτι πολλές φορές σε ένα τετράχρονο παιδί. Δεν το καταλαβαίνουν την πρώτη φορά, επειδή δεν θέλουν να το καταλάβουν. Αλλά τελικά αλλάζει η πραγματικότητα μεταξύ σας. Αν δεν τα παρατήσετε, αν συνεχίσετε να επαναλαμβάνετε τα όριά σας, δεν έχουν καλή απάντηση γι’ αυτό. Μπερδεύονται, ταράζονται, αναστατώνονται ή εκνευρίζονται, αλλά δεν έχουν πραγματικά μια καλή απάντηση.
Τίμα τον πατέρα και τη μητέρα σου
Ίσως το δυσκολότερο εμπόδιο για την απεμπλοκή από τη σχέση με τον ανώριμο ενήλικα, και ιδίως με τον ανώριμο γονιό, είναι οι ενοχές, σχολιάζω. Έχουμε και τη θρησκεία, που βάζει πολύ ψηλά τους γονείς, της επισημαίνω. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν την εικόνα της διακοπής της σύνδεσης, η οποία ακούγεται πολύ οριστική, πολύ βίαιη και απορριπτική. Δεν νομίζω ότι επιδιώκουμε αυτό. Νομίζω πως επιδιώκουμε, πρώτα απ’ όλα, την αίσθηση ότι δικαιούμαστε να μη ζούμε σε ένα κλουβί. Αυτή είναι η μεγάλη ιδέα. Δεν είναι ότι δικαιούσαι να αποκοπείς από τους γονείς σου, το οποίο ακούγεται σαν αμαρτία. Το ζητούμενο εδώ είναι: έχω το δικαίωμα να είμαι ο εαυτός μου ως ενήλικας; Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν θέσει στον εαυτό τους αυτό το ερώτημα. Γνωστικά, λένε, φυσικά και έχω το δικαίωμα. Είμαι ενήλικας. Ναι. Αλλά συναισθηματικά δεν είσαι. Ένα μέρος του εαυτού σου εξακολουθεί να τρέφει μεγάλο σεβασμό προς αυτόν τον γονέα, και αυτό δεν αμφισβητείται ποτέ, αυτό είναι κάτι σαν προϋπόθεση του να είσαι καλός άνθρωπος. Οπότε πείτε ό,τι θέλετε σε διανοητικό επίπεδο, αλλά βαθιά μέσα σας νιώθετε ότι είστε καλοί μένοντας στο κλουβί. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε με τις συνεδρίες, τα βιβλία, τις συζητήσεις είναι να αρχίσουν οι άνθρωποι να σκέφτονται ότι “ίσως τα άσχημα συναισθήματά μου να μου λένε ότι δεν είναι καλό να βρίσκομαι σ’ αυτό το κλουβί. Ίσως μπορώ να σκεφτώ έξω από το κουτί, κυριολεκτικά”.
Η θρησκεία τώρα. Έχει τις Δέκα Εντολές, που λένε “τίμα τον πατέρα και τη μητέρα σου”. Ένας γνωστός μου επιστήμονας επισήμανε κάποτε ότι η εντολή απαιτεί να τους τιμάς, δεν απαιτεί να τους αγαπάς. Δεν προστάζει συναισθήματα προς αυτούς, γιατί δεν μπορείς να αναγκάσεις τον εαυτό σου να αγαπάει κάποιον που προσπαθεί να σε ελέγξει – δεν ταιριάζει. Φυσικά, δεν θέλετε να κακοποιήσετε λεκτικά ή να φερθείτε άσχημα στους γονείς σας. Δεν θα το θέλατε αυτό για κανέναν. Δεν είναι το ίδιο πράγμα, όμως, το να μισείς τον γονιό σου ή να είσαι σκληρός μαζί του. Έτσι το αισθάνονται μόνο εκείνοι. Αν με ρωτούσατε ποια θα ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία στην ψυχοθεραπεία, θα ήταν να βρουν οι άνθρωποι τον αληθινό τους εαυτό, να βρουν μια σύνδεση με την ατομικότητά τους και να έχουν αυτή την υγιή αίσθηση δικαιώματος που έχουν όλοι οι συναισθηματικά υγιείς άνθρωποι που δεν ζουν σε μια παγίδα.
Πόσο τραγικό είναι να βάζουμε ανθρώπους με τέτοια χαρακτηριστικά σε θέσεις εξουσίας, συνειδητοποιώ. Χρειαζόμαστε επειγόντως συναισθηματικά ώριμους ηγέτες, λέω στην Γκίμπσον. Νομίζω ότι χρειαζόμαστε πιο ώριμους ανθρώπους γενικότερα, μου απαντά. Όσο περισσότεροι άνθρωποι βγαίνουν από την παγίδα και κάνουν παιδιά ή αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους στη δουλειά, ή ψηφίζουν ανθρώπους που έχουν τις ίδιες αξίες, τόσο το καλύτερο. Αυτό είναι που θα αλλάξει τον κόσμο, νομίζω. Αλλά φυσικά, επειδή το συναισθηματικά ανώριμο άτομο έχει ως στόχο τον έλεγχο και την κυριαρχία, θα εργαστεί πολύ σκληρά για να αποκτήσει τον έλεγχο. Σήμερα, δυστυχώς κινούμαστε προς το μοντέλο των ανθρώπων ως σκεπτόμενων μηχανών. Πιστεύουμε ότι όλα θα διορθωθούν με την αλλαγή της σκέψης μας, επειδή αυτό ταιριάζει στο μοντέλο μηχανής-υπολογιστή που κυριαρχεί. Αυτά που συζητάμε όμως είναι πολύ πρωτόγονα, πολύ βαθιά και πολύ συναισθηματικά. Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να αναγνωρίσουμε την κρίσιμη φύση της συναισθηματικής σύνδεσης, της ανάπτυξης και της εξατομίκευσης.
Επίσκεψη στο δεξί ημισφαίριο
Θέλω να κλείσουμε τη συνομιλία μας με τον ίδιο ενδυναμωτικό χαρακτήρα που διαπερνά τα βιβλία της και της ζητάω να μοιραστεί μαζί μου τις εμπειρίες της από τους ανθρώπους που τελικά ξεφεύγουν από την παγίδα των ανώριμων ανθρώπων. Όλοι οι θεραπευόμενοί μου, όταν ολοκληρώνουν τη θεραπεία τους, χρησιμοποιούν τη λέξη “μεταμόρφωση”, μου αναφέρει. Δεν νιώθουν μόνο καλύτερα ή ότι έμαθαν πολλά. Όχι, νιώθουν σαν να είναι πλέον ένα διαφορετικό άτομο. Κι ο λόγος για τον οποίο νιώθουν διαφορετικοί είναι ότι έχουν έρθει στον εαυτό τους. Αναγνώρισαν ότι δεν χρειαζόταν να ζουν έτσι. Είδαν την παγίδα και βγήκαν έξω απ’ αυτήν, αντιμετωπίζοντας τις ενοχές τους. Τώρα είναι πιο ικανοί να αντιμετωπίζουν τους άλλους ανθρώπους με διεκδικητικό, αλλά όχι επιθετικό τρόπο. Είναι σε θέση να υπερασπίζονται τον εαυτό τους και να επιλύουν προβλήματα πολύ πιο εύκολα. Και το πιο σημαντικό, είναι σε θέση να στρέφονται προς τα μέσα, για να ελέγχουν τις δικές τους διαισθήσεις, τα δικά τους ένστικτα, τα δικά τους συναισθήματα. Όταν μπορείς να το κάνεις αυτό, έχεις πολύ περισσότερη ενέργεια.
Είμαστε φτιαγμένοι για να μπορούμε να πηγαίνουμε σε ένα μέρος του εγκεφάλου μας, στο δεξί ημισφαίριο, και να αντλούμε σοφία, να έχουμε διαίσθηση και, με όλες αυτές τις εμπειρίες ενσωματωμένες, να μπορούμε να λέμε: “Αυτό δεν μου φαίνεται σωστό, αυτό είναι κακό για σένα”. Ή να λέμε: “Πάμε γι’ άλλα τώρα”. Όταν μπορείτε να διακρίνετε τη διαφορά ανάμεσα σε κάτι που σας δίνει ενέργεια και σε κάτι που σας εξαντλεί, έχετε την ευκαιρία να συνεχίσετε να κινείστε προς τα πράγματα που σας δίνουν ενέργεια. Αυτό είναι το καλύτερο δείγμα για το αν λειτουργεί η θεραπεία ή όχι: αν νιώθετε ότι έχετε περισσότερη ενέργεια, μάλλον ακούτε τον εαυτό σας και βαδίζετε στον σωστό δρόμο. Όταν φτάσετε σ’ αυτό το κρίσιμο σημείο, όπως λέω σε ένα βιβλίο μου, είναι σαν να σπάει ένα μικρό κλαδάκι. Μπορείς σχεδόν να το νιώσεις μέσα σου. Υπάρχει ένα σημείο που οι άνθρωποι το περιγράφουν πολύ ξεκάθαρα. Λένε ότι κάτι μετατοπίστηκε μέσα τους, κάτι έσπασε. Αυτή είναι η στιγμή που βγαίνεις από το κλουβί. Είναι η στιγμή που λες ότι δεν μου αρέσει πια να ξαναμπώ στο κλουβί. Δεν με ενδιαφέρει το κλουβί. Νισάφι.
Το βιβλίο της Λίντσεϊ Γκίμπσον Δυστυχώς δεν διάλεξα τους γονείς μου. Πώς θα ξεπεράσεις τα τραύματα από απόμακρους, εγωκεντρικούς και συναισθηματικά ανώριμους γονείς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιβίσκος, σε μετάφραση Στέλιου Νιτσάκη.
Το κείμενο περιλαμβάνεται σε έντυπη έκδοση της Καθημερινής.
Η εξήγηση του Harvard για το success story της δισεκατομμυριούχου Taylor Swift
Μία από τις πιο προφανείς πτυχές μάλιστα, είναι η μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας σε σύγκριση με τις προηγούμενες γενιές. Οι millennials έχουν λιγότερες σχέσεις μόλις φτάσουν στην εφηβεία, παντρεύονται αργότερα και είναι λιγότερο πιθανό να δημιουργήσουν σταθερές σχέσεις. Ποιοι παράγοντες όμως εξηγούν αυτή την τάση; Η βαθιά σύνδεση με την τεχνολογία, η έλλειψη επαρκούς σεξουαλικής εκπαίδευσης, ακόμη και η οικονομική κρίση, η οποία οδήγησε πολλούς νέους να ζουν περισσότερο με τους γονείς τους και να αναβάλλουν τον γάμο, είναι μερικά από τα στοιχεία που υπεισέρχονται. Οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν κερδίσει έδαφος ως μέσα ψυχαγωγίας, επιτρέποντας στους νέους να ικανοποιούν τις κοινωνικές τους ανάγκες χωρίς να βγαίνουν από το σπίτι. Αυτή η τάση έχει μειώσει την ανάγκη για πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεις, γεγονός που με τη σειρά του μειώνει τις ευκαιρίες για αυθόρμητες σεξουαλικές συναντήσεις.
Η επιστήμη μίλησε: Τόσο χρόνο χρειάζεται η καρδιά σου για να ξεπεράσει έναν χωρισμό
Σύμφωνα με μελέτη του περιοδικού The Atlantic, σχεδόν το 60% των ενηλίκων κάτω των 35 ετών στις Ηνωμένες Πολιτείες ζουν χωρίς σύντροφο, αριθμός σημαντικά υψηλότερος από ό,τι τις προηγούμενες δεκαετίες. Στην Ιαπωνία, περίπου το 43% των νέων μεταξύ 18 και 34 ετών είναι παρθένοι, και πάνω από το 47% αναφέρουν ότι περνούν περισσότερο από ένα μήνα χωρίς να κάνουν σεξ. Η μείωση του αριθμού των νέων ζευγαριών και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης έχει οδηγήσει τους millennials να καταφεύγουν όλο και περισσότερο στην τεχνολογία, αποφεύγοντας έτσι να εκτίθενται σε καταστάσεις έξω από τη ζώνη άνεσής τους. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση της πρακτικής του μοναχικού σεξ και της υπερβολικής κατανάλωσης πορνογραφίας, ένα φαινόμενο που έχει καταγραφεί σε μελέτες όπως αυτή που διεξήχθη στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου διαπιστώθηκε ότι 1 στους 8 26χρονους είναι ακόμα παρθένος.
Έχω γράψει δεκάδες άρθρα για τα ραντεβού κάποια από αυτά βιωματικά, κάποια από αυτά από αφηγήσεις φίλων μου -όμως πέρα για πέρα αληθινά. Και κατά τη γνώμη μου αυτό είναι και το σημαντικότερο: Όλα όσα έχω γράψει σχετικά με το θέμα είναι αληθινά. Και σε αυτή την αλήθεια έρχεται να προστεθεί και άλλη μία: Γιατί τα ραντεβού έχουν γίνει χειρότερα από ποτέ; Πώς γίνεται να είναι τόσο ελεύθερα όλα και παράλληλα τόσο βαρετά ή απογοητευτικά;
Ας ξεκινήσουμε με την εξής παράδοξη παραδοχή: Πώς γίνεται να υπάρχει πληθώρα επιλογών για να βγεις ένα ραντεβού και όμως τα περισσότερα από αυτά να είναι ατελέσφορα; Τόσο φλερτ, τόσα παιχνίδια που τελικά δεν καταλήγουν πουθενά, μα τι πάει λάθος; Μήπως τελικά το πρόβλημα είναι αυτό; Υπάρχουν τόσες επιλογές, ωστόσο χωρίς κάποια ιδιαίτερη σημασία, εννοώ ότι κάνουμε τελικά match στα ενδιαφέροντά μας ή απλά κάνουμε match στις μοναξιές μας; Μήπως τελικά το πρόβλημα είναι ότι απλά καλύπτουμε τις μοναξιές μας και δεν αποζητούμε ανθρώπους που να είναι συμβατοί μαζί μας;
Τι σημαίνει βγαίνω ραντεβού;
Ας δώσουμε έναν ορισμό, γιατί κάπου έχουμε χαθεί. Αρχικά, βγαίνουμε ραντεβού για να γνωρίσουμε καλύτερα έναν άνθρωπο που μας έχει κινήσει το ενδιαφέρον ερωτικά. Από εκεί και πέρα το πώς θα πάει αυτό, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Πιστεύω ότι ένα από τα βασικότερα προβλήματα στο dating είναι ότι τα όρια είναι πολύ ρευστά για αυτό έχουν δημιουργηθεί και τόσοι όροι: Situationship, ελεύθερη σχέση, απλά βγαίνουμε, απλά κάνουμε σεξ; Και;
Είναι δύσκολο να ξέρεις τι ψάχνουν οι άλλοι
Στην εποχή που όλοι «ψάχνονται» είναι δύσκολο να «ψάχνεστε» στον ίδιο ρυθμό. Μπορεί να ελκύεσαι από ένα άτομο και να βγαίνετε ραντεβού για να καταλήξετε ότι τελικά δεν είστε on the same page. Αν δεν υπάρχει κοινό μέλλον, τότε είναι δύσκολο να συνεχίσετε μαζί, αφού είναι σαν να χάνεις τον χρόνο σου σε περίπτωση πάντα που θέλεις σχέση.
Πίεση για να βρεις τη μία
Αυτό συμβαίνει επειδή όταν προσπαθούμε να βρούμε έναν άνθρωπο για να παντρευτούμε. Είμαστε βαθιά συντηρητική κοινωνία, όμως αυτό είναι κάτι που πρέπει να σε απασχολεί μέχρι ενός σημείου. Όσο τετριμμένο και να είναι αυτό, είναι «τυχερά» αυτά και πρέπει να είσαι έτοιμος για τα πάντα. Μπορεί να γνωρίσεις εκατό και να μην σου κάνει καμία, μπορεί να γνωρίσεις πέντε και να γνωρίσεις αυτό που ψάχνεις.
Dating apps
Οι εφαρμογές γνωριμιών σου δίνουν τη δυνατότητα να γνωρίσεις άλλα άτομα, όπου η απρόσωπη φύση των διαδικτυακών γνωριμιών μπορεί να κάνει δύσκολη την εύρεση μιας πραγματικής σύνδεσης. Επιπλέον, οι εφαρμογές γνωριμιών μπορούν να μας κάνουν πιο ρηχούς. Δεδομένου ότι εκφράζουμε το ενδιαφέρον μας με βάση τις πρώτες εντυπώσεις, συχνά λέμε ναι ή όχι με βάση την εμφάνιση και όχι την προσωπικότητα κάποιου. Και αυτό πίστεψέ με το βρίσκουμε μπροστά μας.
Ghosting
Το ghosting, ή η τέχνη του να μην απαντάς στα μηνύματα κάποιου και να μην τον προσεγγίζεις ποτέ ξανά, δυστυχώς έχει κανονικοποιηθεί στον σημερινό κόσμο. Αντί να στείλεις ένα μήνυμα για να ευχαριστήσεις για τον χρόνο και ότι απλά δεν βλέπεις προοπτική, εξαφανίζεσαι χωρίς καμία δικαιολογία. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να σου προκαλέσει σύγχυση, αλλά θα στο πω ότι αυτό είναι πρόβλημα του ανθρώπου που το προκαλεί. Δεν είναι δικό σου.
Το ακανόνιστο πρόγραμμα εργασίας μπορεί βραχυπρόθεσμα να προκαλεί συνεχή κούραση και να μην μπορεί κάποιος να απολαύσει χρόνο με αγαπημένα πρόσωπα.
Ωστόσο, οι συνέπειες μπορεί να είναι όχι μόνο πιο μακροπρόθεσμες αλλά και πιο επιβλαβείς, σύμφωνα με μια νέα επιστημονική έρευνα σχετικά με το ωράριο στη νεαρή ενήλικη ζωή και των επιπτώσεων για την υγεία αργότερα.
Πολλαπλές μελέτες έχουν δείξει πώς το ακανόνιστο ωράριο εργασίας μπορεί να βλάψει τη συνολική υγεία και την κοινωνική ζωή, αλλά η νέα μελέτη εξετάζει τη σχέση μέσω μιας προσέγγισης «διάρκειας ζωής», παρατηρώντας πώς τα πρότυπα εργασίας επηρεάζουν την υγεία καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής αντί για ένα χρονικό σημείο.
Η νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό PLOS ONE, όρισε ως τυπικό πρόγραμμα εργασίας την έναρξη στις 6 π.μ. ή αργότερα και τη λήξη στις 6 μ.μ. Ως απογευματινό πρόγραμμα εργασίας νοείται η έναρξη στις 2 μ.μ. ή αργότερα έως τα μεσάνυχτα, ενώ ως νυχτερινά προγράμματα νοούνται οι βάρδιες που ξεκινούν στις 9 μ.μ. ή αργότερα και λήγουν στις 8 π.μ. Οι συμμετέχοντες είχαν «μεταβλητό» πρόγραμμα εάν είχαν χωριστές ή εναλλασσόμενες βάρδιες ή ακανόνιστα ωράρια.
«Περίπου τα τρία τέταρτα των εργασιακών προτύπων που παρατηρήσαμε δεν συμμορφώνονταν αυστηρά με τη σταθερή εργασία κατά τις ώρες της ημέρας καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιακών μας χρόνων», δήλωσε η Δρ. Βεν Ζούι Χαν, συγγραφέας της μελέτης και καθηγήτρια στη Σχολή Κοινωνικής Εργασίας Silver του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο περιοδικό.
«Αυτό έχει επιπτώσεις», πρόσθεσε η Χαν, η οποία ειδικεύεται στην πολιτική κοινωνικής πρόνοιας με έμφαση στα παιδιά και τις οικογένειες.
«Τα άτομα με εργασιακά πρότυπα που περιλάμβαναν οποιοδήποτε βαθμό αστάθειας και μεταβλητότητας είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν λιγότερες ώρες ύπνου ανά ημέρα, χαμηλότερη ποιότητα ύπνου, χαμηλότερες σωματικές και ψυχικές λειτουργίες και μεγαλύτερη πιθανότητα να αναφέρουν κακή υγεία και συμπτώματα κατάθλιψης στην ηλικία των 50 ετών σε σχέση με τα άτομα με σταθερό τυπικό πρόγραμμα εργασίας», υποστηρίζει η Χαν, η οποία εξέτασε επίσης πώς αυτές οι συσχετίσεις εξαρτώνται από την κοινωνική θέση, που χαρακτηρίζεται από τη φυλή ή την εθνικότητα, το φύλο και την εκπαίδευση.
Τα εργασιακά πρότυπα δεκαετίες νωρίτερα επηρεάζουν την υγεία στη μέση ηλικία
Για να αξιολογήσει τα ζητήματα των εργασιακών μετατοπίσεων, η Χαν χρησιμοποίησε στοιχεία από περισσότερους από 7.300 συμμετέχοντες, εκ των οποίων περίπου το 50% ήταν λευκοί, το 33% μαύροι και το 19% ισπανόφωνοι. Συμμετείχαν στην Εθνική Διαχρονική Έρευνα Νεολαίας 1979, ένα εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγμα Αμερικανών μεταξύ 14 και 22 ετών και ερωτήθηκαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Η εργασία σε ωράριο που δεν αλλάζει και στη συνέχεια η μετάβαση σε ασταθή ωράρια μεταξύ των ηλικιών 22 και 49 ετών σχετιζόταν σημαντικά με πιο κακή υγεία, διαπίστωσε η Χαν. Αυτό το μοτίβο συνδέθηκε επίσης με την αναφορά της χειρότερης υγείας και των συμπτωμάτων κατάθλιψης στην ηλικία των 50 ετών.
Το μέγεθος της επίδρασης ήταν ισοδύναμο με την εκπαίδευση κάτω από το επίπεδο του λυκείου, και οι επιπτώσεις της εργασίας σε ασταθή ωράρια ήταν χειρότερες από εκείνες που είχε κανείς ως επί το πλείστον άνεργος.
Η μελέτη διαπίστωσε επίσης τάσεις που σχετίζονται με τη φυλή και το φύλο, όπως η μεγαλύτερη πιθανότητα για τους μαύρους Αμερικανούς να έχουν ωράρια που συνδέονται με χειρότερη υγεία και για τις γυναίκες να βιώνουν χαμηλότερης ποιότητας ύπνο, παρόλο που κοιμούνται περισσότερες ώρες.
Η έρευνα αποκαλύπτει τη σχέση ανάμεσα «στα πρότυπα απασχόλησης και της κοινωνικής θέσης, υπογραμμίζοντας τις σημαντικές ανισότητες στην υγεία μεταξύ εκείνων που έχουν πόρους και εκείνων που δεν έχουν δεν υπάρχει».
Τα αποτελέσματα της μελέτης δεν προκαλούν έκπληξη, αλλά είναι «πολύ επίκαιρα και ανησυχητικά», δήλωσε η Δρ. Σιαοσί Γιαό καθηγήτρια έρευνας υπηρεσιών υγείας στην Κλινική Mayo στη Μινεσότα σχολιάζοντας τη μελέτη.
Λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας ιδίως μετά την πανδημία, οι άνθρωποι εργάζονται όλο και περισσότερο με μη τυποποιημένα ωράρια σε σύγκριση με αρκετές δεκαετίες πριν, δήλωσε η Γιάο.
«Οι άνθρωποι σε υψηλότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση μπορεί να απολαμβάνουν την ευελιξία να εργάζονται από οπουδήποτε και ανά πάσα στιγμή, ενώ οι άνθρωποι στις λεγόμενες ευάλωτες κοινωνικές θέσεις μπορεί να μην έχουν επιλογή», πρόσθεσε η Γιάο.
«Ανησυχούμε συχνά για τους μισθούς και τις παροχές αυτών των εργαζομένων, αλλά αυτή η μελέτη επισημαίνει ότι τα μη τυποποιημένα ωράρια εργασίας και οι ώρες εργασίας ενδέχεται να θέτουν εγγενώς σε κίνδυνο τους εργαζόμενους.
«Ένα άτομο μπορεί να έχει κάποιους παράγοντες κινδύνου που το καθιστούν δύσκολο να βρει μια σταθερή δουλειά και πιο πιθανό να αναπτύξει μια ασθένεια», δήλωσε η Γιάο.
«Είναι δύσκολο να χρησιμοποιήσουμε τα τρέχοντα δεδομένα για να βγάλουμε ένα ασφαλές συμπέρασμα ότι τα ωράρια εργασίας/οι ώρες εργασίας προκάλεσαν τα δυσμενή αποτελέσματα για την υγεία», τόνισε.
Τα αποτελέσματα της έρευνας «συνάδουν με αυτό που γνωρίζουν όλοι στον τομέα της δημόσιας υγείας, δηλαδή ότι τα αποτελέσματα της υγείας κάποιου καθορίζονται από μια πληθώρα παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας που έχει, αφού ο τύπος της εργασίας καθορίζει την καθημερινότητά του και, κυρίως, το εισόδημά του και, επομένως, τους πόρους στους οποίους μπορεί να έχει πρόσβαση», δήλωσε η Δρ Λίνα Ουέν, συνεργάτης του CNNi για θέματα ευεξίας, ιατρός επειγόντων περιστατικών και επίκουρη καθηγήτρια πολιτικής και διαχείρισης της υγείας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας Milken Institute του Πανεπιστημίου George Washington. Η Ουέν δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Τα μη τυποποιημένα χρονοδιαγράμματα μπορεί να δυσχεράνουν τη διατήρηση συνηθειών του τρόπου ζωής που είναι σημαντικές για την καλή υγεία – όπως ο καλός ύπνος, το φαγητό σε κανονικές ώρες και το να περνάς χρόνο με τους αγαπημένους σου, δήλωσε ο Δρ Αζίζι Σέισας, αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Μεταβατικών Επιστημών Ύπνου και Κιρκάρδιων Επιστημών στην Ιατρική Σχολή Μίλερ του Πανεπιστημίου του Μαϊάμι, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Οι δεσμοί μεταξύ της εκ περιτροπής εργασίας και της υγείας
Υπάρχουν διάφορες πιθανές θεωρίες που θα μπορούσαν να εξηγήσουν τα ευρήματα, αλλά η ίδια η μελέτη δείχνει μόνο συσχέτιση και όχι αιτιώδη συνάφεια, τονίζουν άλλοι ειδικοί.
Επιπλέον, η οικονομική αστάθεια ορισμένων μη τυποποιημένων εργασιών μπορεί επίσης να προκαλέσει άγχος, δήλωσε η Γιάο. Και όταν η εργασία αυτή περιλαμβάνει ανεξάρτητη εργασία, η έλλειψη σταθερού κοινωνικού περιβάλλοντος μπορεί να μειώσει την αίσθηση του ανήκειν και της ταυτότητας.
Ο ερευνητής ύπνου δρ. Κρίστιαν Μπένεντικτ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, σημείωσε ότι τα ευρήματα μπορεί να μην ισχύουν για όλους.
«Για παράδειγμα, η μελέτη της Δρ. Χαν δεν εξέτασε τους φυσικούς κύκλους ύπνου-αφύπνισης των ανθρώπων», δήλωσε ο Μπένεντκτ αναπληρωτής καθηγητής φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα στη Σουηδία. «Είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε ότι η εργασία σε νυχτερινές βάρδιες μπορεί να είναι πιο κατάλληλη για άτομα που από τη φύση τους ξενυχτούν παρά για εκείνους που προτιμούν να ξυπνούν νωρίς».
Τι μπορείτε να κάνετε
Η αλλαγή του προγράμματος ή της εργασίας για αποφυγή των μη τυπικών ωρών εργασίας μπορεί να μην είναι εφικτή για κάποιους, αλλά μπορούν να χρησιμοποιήσουν άλλες στρατηγικές – όπως η υγιεινή διατροφή, η άσκηση, η χαλάρωση και η ενασχόληση με φίλους και οικογένεια – για να αντισταθμιστεί πιθανή βλάβη από την εργασία, δήλωσε η Γιάο.
Επιπλέον, κάποιο είδος ρουτίνας ή προγράμματος γύρω από αυτή τη βάρδια μπορεί να διευκολύνει την προσαρμογή σε αυτές τις δραστηριότητες που προάγουν την υγεία – ειδικά τον ύπνο, πρόσθεσε η ίδια.
Η βελτιστοποίηση των συνθηκών ύπνου όσο το δυνατόν περισσότερο, όπως ο ύπνος σε σκοτεινό και δροσερό δωμάτιο μπορεί να βοηθήσει, δήλωσε με τη σειρά του ο Μπένεντικτ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και παλαιότερες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η αποχή από το φαγητό αργά το βράδυ εξουδετερώνει τις αρνητικές επιπτώσεις της εργασίας σε βάρδιες στην υγεία, πρόσθεσε.
Καλό είναι επίσης να υπάρχουν τακτικές εξετάσεις υγείας και καθοδήγηση από έναν επαγγελματία εάν προκύψουν επίμονες ανησυχίες για την υγεία.
«Ενσωματώνοντας αυτές τις στρατηγικές στην καθημερινή τους ζωή», δήλωσε ο Σέισας, «τα άτομα μπορούν να μετριάσουν προληπτικά τις αρνητικές επιπτώσεις των μη τυποποιημένων χρονοδιαγραμμάτων εργασίας στην υγεία τους και να προωθήσουν τη συνολική ευημερία παρά τους περιορισμούς που επιβάλλουν τα εργασιακά τους πρότυπα».
Έχετε νιώσει ποτέ ότι γεννηθήκατε σε λάθος οικογένεια; Αν δεν λάβατε αρκετή αγάπη, στήριξη ή κατανόηση, ίσως νιώθετε ότι κάτι λείπει. Αν οι αξίες σας συγκρούονται με τις αξίες της οικογένειάς σας, μπορεί να νιώθετε είστε από διαφορετικό πλανήτη. Αισθάνεστε εντελώς παράταιρος και διαφορετικός. Από την ψυχολογία, έχουν παρατηρηθεί 11 χαρακτηριστικά σημάδια που μαρτυρούν ότι έχετε γεννηθεί σε λάθος οικογένεια.
Τα 11 σημάδια που μαρτυρούν ότι έχετε γεννηθεί και μεγαλώσει σε λάθος οικογένεια
Διαφορετικές αξίες
Κακοποίηση ή παραμέληση
Διαρκείς συγκρούσεις
Έλλειψη στήριξης
Νιώθετε αόρατοι
Μη υγιείς δυναμικές
Συγκρίσεις
Περιορισμένη αυτονομία
Ακύρωση
Νιώθετε ξένος
Συναισθηματική απόσταση
Διαφορετικές αξίες
Η θεωρία της γνωστικής απόκλισης υποστηρίζει ότι, η σύγκρουση των προσωπικών αντιλήψεων με εκείνες της οικογένειας, μπορεί να δημιουργήσει συναισθηματική δυσφορία, αίσθημα αποξένωσης και μία επιθυμία ν’ αποστασιοποιηθείτε απ’ την οικογένεια.
Οι διαφορετικές αξίες μπορεί ν’ αφορούν τη θρησκεία, την πολιτική, τις προσωπικές αξίες. Μεγαλώνοντας, μπορεί να διαπιστώνεται ότι η απόκλιση των απόψεων μπορεί εν μέρει ν’ αποδίδεται στο χάσμα των γενεών, που όμως μπορεί να γεφυρωθεί αν υπάρχει σεβασμός.
Κακοποίηση ή παραμέληση
Ψυχολογικές μελέτες έχουν αποδείξει επανειλημμένα τις βλαβερές επιπτώσεις τις κακοποίησης και της παραμέλησης στην ψυχική υγεία. Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τραύμα στην παιδική ηλικία, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο να υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη και άλλες ψυχολογικές διαταραχές.
Αν, λόγω σωματικής κακοποίησης ή ψυχολογικής παραμέλησης, μεγαλώσατε νιώθοντας ξένοι στην οικογένειά σας, προφανώς κουβαλάτε ακόμη τις ουλές αυτής της εμπειρίας. Μπορεί να μεγαλώσατε με την απορία αν σας αξίζει κάτι καλύτερο ή αν η ζωή είναι διαφορετική έξω από το σπίτι που έχετε μεγαλώσει.
Διαρκείς συγκρούσεις
Σύμφωνα με τη ψυχολογία, οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε περιβάλλον με διαρκείς συγκρούσεις, αναπτύσσουν χρόνιο στρες και άγχος. Γεγονός πολύ αναμενόμενο, αφού, η σύγκρουση στην οικογένεια παρεμποδίζει τη συναισθηματική ανάπτυξη και δημιουργεί την αστάθεια, κάνοντας αδύνατη τη δημιουργία στενών δεσμών με τα μέλη της οικογένειας.
Μεγαλώνοντας, υπάρχει πάντα η αίσθηση της έντασης στο σπίτι τους, είτε ήταν οι γονείς αυτοί που καυγάδιζαν, είτε τ’ αδέρφια, ενώ η γαλήνη ήταν δυσεύρετο προνόμιο. Οι άνθρωποι αυτοί μεγάλωσαν περιμένοντας να ξεσπάσει η επόμενη μεγάλη έκρηξη και είναι διαρκώς σε επαγρύπνηση.
Έλλειψη στήριξης
Σύμφωνα με την ψυχολογική θεωρία της προσκόλλησης, η έλλειψη συναισθηματική στήριξης στην παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε αίσθημα ανασφάλειας και χαμηλής αυτό-εκτίμησης. Χωρίς σταθερή βάση από την οικογένεια, οι άνθρωποι πασχίζουν να διαμορφώσουν υγιείς σχέσεις και να διαχειριστούν το στρες αργότερα, κατά την ενήλικη ζωή.
Στις προκλήσεις, αισθάνονται ότι είναι απροστάτευτοι και δεν τους υποστηρίζει κανείς. Λαχταρούν να έχουν έναν ώμο να κλάψουν, έναν άνθρωπο να τους ακούσει και παλεύουν μόνοι τους να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Αισθάνονται απομονωμένοι και απόμακροι, αναρωτιούνται αν πραγματικά τους καταλαβαίνει κανείς στην οικογένειά τους.
Νιώθετε αόρατοι
Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, όταν ένας άνθρωπος αισθάνεται αόρατος ή περνά απαρατήρητος στην οικογένειά του, αυτό επιδρά στο αίσθημα ταυτότητας και το αίσθημα του ανήκειν. Χωρίς αναγνώριση και επιβεβαίωση από τα μέλη της οικογένειας, είναι βέβαιο ότι ο άνθρωπος θα έχει προβλήματα με την αυτοεκτίμησή του.
Κανένα του επίτευγμα και καμία του επιτυχία δεν θα μπορέσει ν’ αναπληρώσει το κενό που άφησε η αδιαφορία της οικογένειας. Θα αισθάνεται αόρατος και ασήμαντος, κομπάρσος στην ίδια του τη ζωή.
Μη υγιείς δυναμικές
Η ανατροφή σ’ ένα περιβάλλον με μη υγιείς δυναμικές επηρεάζει τόσο τις διαπροσωπικές σχέσεις, όσο και τους μηχανισμούς άμυνας. Οι δυναμικές σε αυτές τις σχέσεις είναι τοξικές εξαντλητικές, τις χαρακτηρίζονται από χειριστικότητα, έλεγχο, και πάλη ισχύος.
Οι άνθρωποι αυτοί νιώθουν ότι απλώς υπάρχουν στις οικογένειές τους, χωρίς όμως να συνδέονται ή ν’ ανήκουν εκεί.
Συγκρίσεις
Από τις σχολικές επιδόσεις, μέχρι τις δραστηριότητες και τα προσωπικά επιτεύγματα, οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε οικογένειες που δεν ταιριάζουν, βιώνουν διαρκώς τη σύγκριση, με τ’ αδέρφια ή με άλλους συγγενείς. Ό,τι και αν κάνουν δεν είναι αρκετό, όσο σκληρά και αν προσπαθούν, δεν καταφέρνουν να φτάσουν τις προσδοκίες των άλλων.
Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής σύγκρισης, ο άνθρωπος έχει την τάση να συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους. Όταν κάποιος σε βάζει διαρκώς σε σύγκριση με άλλους, μπορεί να κάνει σοβαρή ζημιά στην αυτοεκτίμηση και την ταυτότητά σου. Όταν η οικογένειά σου σε συγκρίνει με άλλους, αισθάνεσαι ανεπαρκής και μέσα σου γεννιέται θυμός και πίκρα. Η σύγκριση διαστρεβλώνει τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τον εαυτό σου, μπορεί να σε κάνει να νιώθεις πολύ άσχημα και να επηρεάσει την ψυχική σου υγεία.
Περιορισμένη αυτονομία
Υπάρχουν άνθρωποι που μεγαλώνουν σε οικογένειες, όπου δεν λαμβάνουν τις δικές τους απόψεις.
Η ζωή τους ορίζεται από τις προσδοκίες και τις απαιτήσεις των άλλων, αφήνοντας ελάχιστη δυνατότητα αυτονομίες ή έκφρασης του εαυτού. Ανεξάρτητα από το αν επιλέγουν καριέρα, ενασχόληση, ή αν εκφράζουν την προσωπικότητά τους.
Οι άνθρωποι αυτοί ασφυκτιούν και περιορίζονται στην οικογένειά τους. Αναρωτιούνται αν θα μπορέσουν να ελευθερωθούν ποτέ από τα δεσμά των προσδοκιών της οικογένειας. Μέσα σε μία οικογένεια που σε περιορίζει, όλα πρέπει να γίνουν όπως ορίζουν οι άλλοι, χωρίς περιθώριο ελευθερίας.
Ακύρωση
Υπάρχουν άνθρωποι που, όσο και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, να συνεννοηθούν στην οικογένειά τους, το αποτέλεσμα είναι σαν να μιλούν σε τοίχο. Οι απόψεις και η φωνή τους απορρίπτεται, αγνοείται και τα συναισθήματά τους ακυρώνονται. Έτσι, αισθάνονται απογοήτευση και ότι δεν ακούγονται, αναρωτιούνται αν κάποιος τους νοιάζεται πραγματικά στην οικογένεια.
Όταν η οικογένεια δεν παίρνει τα συναισθήματά μας στα σοβαρά ή τ’ αγνοεί σαν να μην σημαίνουν τίποτα, τότε αρχίζουμε ν’ αμφισβητούμε τον ίδιο μας τον εαυτό και να νιώθουμε ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματά σου δεν έχουν αξία. Νιώθουμε διαρκώς τον φόβο ότι θα μας κρίνουν, γι’ αυτό είμαστε διαρκώς σε άμυνα. Τέλος, επιζητούμε την αναγνώριση και την υποστήριξη που έχουμε ανάγκη απ’ την οικογένεια αλλού, κάτι που οδηγεί σε άλλου είδους προβλήματα.
Νιώθετε ξένος
Υπάρχουν άνθρωποι που, όσο και αν προσπαθούν, δεν μπορούν να ταιριάξουν με την οικογένειά τους. Νιώθουν σαν να μιλούν διαφορετική γλώσσα, σαν να ζουν σ’ έναν διαφορετικό κόσμο. Η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας εξηγεί ότι οι άνθρωποι αντλούν το αίσθημα της ταυτότητας από τις κοινωνικές ομάδες όπου ανήκουν.
Το αίσθημα του ξένου από την ίδια σου την οικογένεια προκαλεί μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, επιδρώντας συνολικά στην ευημερία.
Συναισθηματική απόσταση
Τέλος, η θεωρία της προσκόλλησης δίνει έμφαση στη σημασία των συναισθηματικών δεσμών στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει χωρίς την αίσθηση ισχυρού συναισθηματικού δεσμού στην οικογένειά τους.
Δεν υπάρχει αγάπη, παρά ένα μεγάλος φόβος ευαλωτότητας. Τα περισσότερα ή όλα τα μέλη της οικογένειας δεν μπορούν ή δεν θέλουν να εκφράζουν συναισθήματα, και η απόσταση ανάμεσά τους μεγαλώνει με τον χρόνο. Η απόσταση μεγαλώνει με το πέρασμα του χρόνου, δημιουργώντας αίσθημα κενού, και κάνοντας τον άνθρωπο να λαχταρά τη ζεστασιά και τη σύνδεση που έχει στερηθεί.
Τελικές σκέψεις
Η αίσθηση ότι έχεις γεννηθεί σε λάθος οικογένεια είναι ένα μεγάλο βάρος και επηρεάζει κάθε τομέα της ζωής, από την αυτοεκτίμηση μέχρι τις σχέσεις. Να θυμάστε ότι η αξία του ανθρώπου δεν καθορίζεται απ’ την οικογένεια στην οποία γεννήθηκε. Πάντα έχετε τη δύναμη να κάνετε τις δικές σας επιλογές και να βρείτε τη χαρά και την ικανοποίηση.
Αγχολυτικά: 10.000.000 χάπια πωλούνται στην Ελλάδα κάθε μήνα
Η χρήση του δημοφιλούς αγχολυτικού εκτοξεύτηκε μεταξύ 2019 και 2021, ενώ η κατανάλωση παραμένει στα ύψη μέχρι και σήμερα
Τέσσερα χρόνια μετά την εξάπλωση της πανδημίας του κορoνοϊού, και ο εγκλεισμός που επεβλήθη σχεδόν στο σύνολο των πολιτών ανά τον πλανήτη φαντάζει πλέον μακρινή ανάμνηση που έχουμε επιλέξει – συνειδητά ή μη – να αφήσουμε πίσω μας. Ωστόσο, οι πωλήσεις ενός φαρμάκου δείχνουν πως εκείνη η υγειονομική περιπέτεια άφησε στην κοινωνία ένα μεγάλο «κουσούρι»: το άγχος.
Η δράση της ουσίας του XANAX κορυφώνεται έως δύο ώρες μετά την κατανάλωση του σκευάσματος και παραμένει στον οργανισμό από 12 έως και 15 ώρες
Όπως φαίνεται από τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει από το σύνολο των φαρμακείων της χώρας η IQVIA, εταιρεία τεχνολογίας και ανάλυσης δεδομένων στον τομέα της Υγείας, οι συνολικές πωλήσεις του στην Ελλάδα σημείωσαν σημαντική αύξηση, της τάξης του 27,5%, μεταξύ 2019 και 2021. Η κατανάλωση του δημοφιλούς αγχολυτικού παραμένει στα ίδια υψηλά επίπεδα μέχρι και σήμερα, με την ανοδική τάση να παρατηρείται και σε άλλες χώρες, με τη Γαλλία να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
ΧΑΝΑΧ είναι η επωνυμία του φαρμάκου της Pfizer με δραστική ουσία την αλπραζολάμη, μια βενζοδιαζεπίνη με κατασταλτικές, υπνωτικές και αγχολυτικές ιδιότητες. Η δράση της ουσίας κορυφώνεται έως δύο ώρες μετά την κατανάλωση του σκευάσματος, ενώ η ουσία παραμένει στον ανθρώπινο οργανισμό από 12 έως και 15 ώρες.
Οπως υπογραμμίζει στα «ΝΕΑ» ο ψυχίατρος Δημήτρης Λέννας, δεν πρόκειται για ένα θεραπευτικό φάρμακο, αλλά για συνοδευτικό ιατροφαρμακευτικής αγωγής, κυρίως αντικαταθλιπτικών. Ο ρόλος του, επομένως, δεν είναι να θεραπεύσει τη διαταραχή (άγχος, αϋπνία κ.λπ.) αλλά να βοηθήσει στην αντιμετώπισή της. «Είναι το πιο προσφιλές φάρμακο για τον πανικό και έχει άμεση δράση», επισημαίνει ο ψυχίατρος.
Το ΧΑΝΑΧ κυκλοφορεί στην Ελλάδα σε τέσσερις διαφορετικές μορφές / δόσεις αλπραζολάμης: των 0,25 mg, των 0,50 mg, του 1 mg και των 2 mg, σε συσκευασίες των 30 δισκίων. Πιο συνήθης είναι η συνταγογράφηση του σκευάσματος των 0,50 mg, ενώ τις λιγότερες πωλήσεις καταγράφει το «βαρύτερο» σκεύασμα των 2 mg. Σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο φάρμακο έχει ουσιαστικό μονοπώλιο στη δραστική ουσία της αλπραζολάμης, καθώς τα γενόσημα έχουν αθροιστικά μερίδιο μικρότερο του 1% της αγοράς.
Από τα στοιχεία της IQVIA για τις πωλήσεις του στη χώρα μας τα τελευταία 10 χρόνια, προκύπτει αύξηση της κατανάλωσής του στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, αλλά κυρίως ένα άλμα στις πωλήσεις του από την αρχή της πανδημίας, το οποίο διατηρείται έως σήμερα.
Οι πωλήσεις πριν από τον κορονοϊό
Ενδεικτικά, το 2014 οι μέσες μηνιαίες πωλήσεις ανέρχονταν σε 30.317 τεμάχια των 0,25 mg, σε 142.958 τεμάχια των 0,5 mg, σε 47.200 τεμάχια του 1 mg και σε 8.850 τεμάχια των 2 mg.
Η αύξηση της χρήσης του ΧΑΝΑΧ στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο περισσότερο από οτιδήποτε άλλο
Το 2018, προς τα τέλη δηλαδή της οικονομικής κρίσης με τις επακόλουθες κοινωνικές επεκτάσεις (μείωση εισοδήματος, αύξηση ανεργίας κ.ο.κ.) που ταλαιπώρησε τη χώρα επί σχεδόν μία δεκαετία, οι μέσοι όροι των μηνιαίων πωλήσεων είχαν διαμορφωθεί ως εξής: 35.042 συσκευασίες των 0,25 mg, 182.558 για το σκεύασμα των 0,5 mg, 57.450 για αυτό του 1 mg και 15.008 των 2 mg.
Το αποτύπωμα της κοινωνικοοικονομικής κρίσης είναι σαφές, καθώς ο μέσος όρος μηνιαίων πωλήσεων για όλες τις μορφές του ΧΑΝΑΧ αυξήθηκε κατά 26,5%, από 229.325 συσκευασίες το 2014 σε 290.058 συσκευασίες κάθε μήνα το 2018.
Το 2019, που είναι και η πρώτη χρονιά με τη χώρα εκτός της μέγγενης των Μνημονίων και της αυστηρής λιτότητας, οι μέσες μηνιαίες πωλήσεις σημείωσαν μια μικρή κάμψη, της τάξεως του 8% συνολικά, και διαμορφώθηκαν ως εξής: 28.808 τεμάχια των 0,25 mg, 156.217 τεμάχια των 0,5 mg, 65.192 τεμάχια του 1 mg και 16.050 τεμάχια των 2 mg.
Και ύστερα ήρθε η… πανδημία
Κι ενώ το στρες της οικονομικής στενότητας άρχισε να υποχωρεί (και) στη χώρα μας, ολόκληρη η υφήλιος μπήκε βίαια και αναπάντεχα σε μια νέα, πρωτόγνωρη περιπέτεια: αυτή της πανδημικής κρίσης.
«Η πανδημία και ο καταιγισμός αρνητικών ειδήσεων για εκατόμβες θανάτων εκείνη την εποχή συνετέλεσαν σημαντικά στην αύξηση της ζήτησης και της συνταγογράφησης του ΧΑΝΑΧ», εξηγεί ο Μανώλης Κατσαράκης, γενικός γραμματέας του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου.
Ο εγκλεισμός, δε, είναι βέβαιο πως προκάλεσε προβλήματα στον ύπνο σε χιλιάδες συμπολίτες μας. Ετσι, το 2020, οι μηνιαίες πωλήσεις του σκευάσματος εκτοξεύτηκαν εκ νέου: κατά μέσο όρο, τη χρονιά της πρώτης και αυστηρότερης καραντίνας πωλούνταν 35.658 συσκευασίες των 0,25 mg, 194.575 συσκευασίες των 0,5 mg, 73.233 συσκευασίες του 1 mg και 16.008 συσκευασίες των 2 mg. Συνολικά, το 2020 πωλούνταν 319.475 συσκευασίες ΧΑΝΑΧ σε μηνιαία βάση, αριθμός που μεταφράζεται σε αύξηση 41% από την αντίστοιχη του 2019.
Το 2021, με την παγκόσμια υγειονομική κρίση να έχει μπει σε νέα φάση και τα εμβόλια να δείχνουν ότι υπάρχει έξοδος από το τούνελ της πανδημίας, η κατανάλωση του σκευάσματος συνέχισε να κινείται σε υψηλά επίπεδα. Ειδικότερα, κάθε μήνα πωλούνταν κατά μέσο όρο 40.683 τεμάχια των 0,25 mg (+41% από το 2019), 199.575 τεμάχια των 0,5 mg (+28%), 74.742 τεμάχια του 1 mg (+15%) και 21.300 τεμάχια των 2 mg (+33%).
Κομμάτι της ζωής των Ελλήνων
Κάπως έτσι φτάνουμε στο σήμερα. Το 2023, το ΧΑΝΑΧ συνέχισε την κούρσα της «δημοφιλίας» του, κινούμενο σε επίπεδα ανώτερα του 2021 στις τρεις από τις τέσσερις μορφές του, αποδεικνύοντας πως το αγχολυτικό έχει γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής πολλών Ελλήνων.
Ο μέσος όρος μηνιαίων πωλήσεων έκλεισε το 2023 στα 32.808 τεμάχια των 0,25 mg, 207.858 τεμάχια των 0,5 mg, 73.942 τεμάχια του 1 mg και 22.025 τεμάχια των 2 mg. Μάλιστα, ο Μάρτιος του 2023 αποτέλεσε ορόσημο, καθώς τότε κατεγράφησαν οι περισσότερες μηνιαίες πωλήσεις διαχρονικά στο σκεύασμα των 0,5 mg, με 226.200 τεμάχια. Πλέον, κάθε μήνα πωλούνται συνολικά περίπου 335.000 συσκευασίες των 30 δισκίων. Αυτό σημαίνει πως πωλούνται περισσότερα από 10 εκατομμύρια χάπια ΧΑΝΑΧ μηνιαίως – δηλαδή, σχεδόν ένα χάπι για κάθε κάτοικο της χώρας.
«Το ΧΑΝΑΧ ζητάται καθημερινά στα φαρμακεία, ενώ είναι αρκετά σύνηθες το φαινόμενο να έρχονται ασθενείς και να το ζητούν χωρίς την απαραίτητη συνταγή γιατρού», λέει στα «ΝΕΑ» ο Μανώλης Κατσαράκης.
Το ανώτατο όριο για τη συνταγογράφησή του είναι τρεις μήνες, αφού ανήκει στην κατηγορία των ναρκωτικών και των αντιβιοτικών, η συνταγογράφηση των οποίων γίνεται αποκλειστικά ηλεκτρονικά και η διάθεσή τους ελέγχεται συστηματικά. Εντούτοις, όπως επισημαίνεται σε διεθνείς έρευνες, ένα σημαντικό ποσοστό των χρηστών προμηθεύεται το σκεύασμα από συγγενείς ή φίλους που έχουν συνταγή ή ακόμα και από το dark web.
Αλόγιστη χρήση
«Με φάρμακα όπως το ΧΑΝΑΧ είναι συχνή η περίπτωση της κακοχρησίας (drug misuse), δηλαδή είτε της «χαλαρής» συνταγογράφησης είτε της επίμονης ζήτησης από τον καταναλωτή που θεωρεί ότι του κάνει καλό», σημειώνει ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος, επικεφαλής του Τομέα Ερευνας του ΚΕΘΕΑ. Παράλληλα, προκύπτει ζήτημα εθιστικής συμπεριφοράς όταν η χρήση γίνεται συστηματική.
«Παρατηρείται αλόγιστη χρήση και εξάρτηση, ειδικά όταν δεν υπάρχει επιστημονική επίβλεψη από ψυχίατρο. Αυτό συμβαίνει και γιατί είναι συχνή η συνταγογράφησή του από μη αρμόδιους γιατρούς, π.χ. από παθολόγους ή καρδιολόγους», εξηγεί, από την πλευρά του, ο Δημήτρης Λέννας.
Ο κίνδυνος από έναν δύσκολα αναγνωρίσιμο εθισμό
Οι διαδοχικές κρίσεις -οικονομική και πανδημική – των περασμένων ετών εισήγαγαν στην καθημερινότητά μας μία σειρά από καινά δαιμόνια. Ιδίως η τελευταία, άφησε μία σειρά από συνήθειες. Η χρήση μάσκας σε δημόσιους χώρους, για παράδειγμα, είναι μία από αυτές τις συνήθειες, με θετικό αντίκτυπο τόσο για το άτομο όσο και για το σύνολο. Η χρήση αγχολυτικών, από την άλλη, βοήθησε χιλιάδες συνανθρώπους μας να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που δημιούργησαν οι πρωτόγνωρες συνθήκες. Τι γίνεται όμως όταν η χρήση γίνεται κατάχρηση;
Οπως επισημαίνει ο ψυχίατρος Δημήτρης Λέννας, για σκευάσματα όπως το XANAX «καλό είναι η χορήγησή του να σταματά στους δύο μήνες από την πρώτη εισαγωγή στον οργανισμό».
Το πρόβλημα, ωστόσο, έγκειται στο ότι με την πάροδο του χρόνου αναπτύσσεται ανοχή (δηλαδή χρειάζεται μεγαλύτερη ποσότητα για να «πιάσει») και εθισμός στην ουσία. «Αν παρέλθει τρίμηνο χρήσης, είναι δύσκολο να τερματιστεί» λέει, από την πλευρά του, ο γενικός γραμματέας του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου Μανώλης Κατσαράκης. Αλλωστε, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, ένας άνθρωπος που είναι εθισμένος στο ΧΑΝΑΧ μπορεί να καταναλώνει έως και 20-30 χάπια την ημέρα.
Επιρρεπείς οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας
Ο εθισμός, παρ’ όλα αυτά, δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμος. «Η εξάρτηση αναγνωρίζεται πολύ σπάνια από τον χρήστη και η χρήση του ΧΑΝΑΧ δεν συνδέεται με αντικοινωνική συμπεριφορά» περιγράφει ο ερευνητής του ΚΕΘΕΑ Γεράσιμος Παπαναστασάτος και τονίζει πως οι περιπτώσεις εξαρτημένων από το εν λόγω σκεύασμα που μπαίνουν σε προγράμματα απεξάρτησης είναι ελάχιστες.
«Αυτό που έχουμε συχνότερα είναι η συνδυαστική χρήση βενζοδιαζεπινών με οπιοειδή, σε προγράμματα με υποκατάστατη διαγωγή για την ηρωίνη και παράλληλη χρήση βενζοδιαζεπινών» προσθέτει και εξηγεί πως ο εθισμός σε φάρμακα αφορά περισσότερο τους γηραιότερους συμπολίτες μας. «Οι άνθρωποι τρίτης ηλικίας είναι επιρρεπείς στην κατανάλωση φαρμάκων και συχνά εθίζονται χωρίς καν να το γνωρίζουν. Αλλωστε, και η υπερσυνταγογράφηση είναι ιδιαίτερα συχνή στους υπερηλίκους».
Κοινωνικό φαινόμενο
Η αύξηση της χρήσης του ΧΑΝΑΧ στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές χώρες του εξωτερικού, πάντως, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
«Από τη δεκαετία του 2000 παρατηρείται σημαντική αύξηση του άγχους, του φόβου και του πανικού. Οι διαταραχές αυτές αναπτύσσονται σταδιακά από όλο και πιο μικρές ηλικίες» λέει ο Δημήτρης Λέννας, με τον Γεράσιμο Παπαναστασάτο να συνοψίζει:
«Η σημαντική αύξηση της χρήσης ψυχοφαρμάκων όπως το ΧΑΝΑΧ δεν δικαιολογείται από αντίστοιχη αύξηση της ψυχοπαθολογίας. Ωστόσο, οι αγχογόνες καταστάσεις οδηγούν στην «εύκολη» και «αθώα» συνταγογράφηση αγχολυτικών, που έρχεται μαζί και με τη στρατηγική προώθησης των προϊόντων των φαρμακευτικών εταιρειών. Σε αυτό το ζήτημα, είναι σημαντικό να υπάρξει άμυνα από τη μεριά των γιατρών».
Οι Edelwich και Brodsky το έτος 1980 όρισαν την επαγγελματική εξουθένωση, ως μία διαδικασία σταδιακής αποκάλυψης της ρεαλιστικής διάστασης του επαγγέλματος, την οποία ακολουθεί ο εργαζόμενος, αρχής γενομένης της εισόδου του στον εκάστοτε εργασιακό τομέα. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για μία προοδευτική διεργασία αποκαθήλωσης του ιδεώδη χαρακτήρα της εργασίας, η οποία χαρακτηρίζει τα πρώτα επαγγελματικά βήματα του ατόμου και ακολουθεί τέσσερα διαδοχικά στάδια.
Στάδια Επαγγελματικής Εξουθένωσης
Σύμφωνα με το μοντέλο των Edelwich & Brodsky, η επαγγελματική εξουθένωση αποτελείται από 4 διαφορετικά στάδια, τα οποία κάνουν την εμφάνισή τους από την αρχή της καριέρας του, και τον συνοδεύουν σε όλη την διάρκειά της. Τα στάδια αυτά διακρίνονται σε 4 κατηγορίες, τα οποία είναι:
Tο στάδιο του ενθουσιασμού. Ο εργαζόμενος αισθάνεται «δυνατός», έχει απεριόριστη θέληση και διάθεση για δουλειά, και θέτει διαρκώς νέους στόχους. Το χαρακτηριστικό σε αυτό το στάδιο όσον αφορά στους στόχους, είναι το γεγονός ότι είναι τις περισσότερες φορές αρκετά υψηλοί, με αποτέλεσμα να μη τους επιτυγχάνει πάντοτε.
Το στάδιο της αμφιβολίας. Ο εργαζόμενος παρουσιάζει για ένα σημαντικό διάστημα υψηλά επίπεδα αδράνειας. Μάλιστα, χαρακτηριστικό είναι ότι διαπιστώνει ότι οι στόχοι και οι προσδοκίες του, δεν είναι ανάλογοι των δυνατοτήτων και των προσπαθειών του. Στο σημείο αυτό αρχίζει η αποδέσμευση από τα στοιχεία αυτά. Ουσιαστικά ο εργαζόμενος μειώνει τον εαυτό του, άθελά του.
Το στάδιο της απογοήτευσης. Ο εργαζόμενος αισθάνεται ότι κάνει σημαντικές προσπάθειες χωρίς να λαμβάνει τους κατάλληλους καρπούς. Αρχίζει επίσης να νιώθει έντονο το συναίσθημα της αποθάρρυνσης, της απογοήτευσης καθώς και της απομάκρυνσης από την εργασία του. Δεδομένου μάλιστα ότι δεν αποζητά καμία απολύτως βοήθεια, η κατάσταση δεν εξομαλύνεται .
Το στάδιο της αδιαφορίας. Ο εργαζόμενος παρουσιάζει πλήρη αδιαφορία για την εργασία του, ενώ προσπαθεί ελάχιστα για να ανταπεξέλθει στα καθήκοντά του.
Συνέπειες της Επαγγελματικής Εξουθένωσης
Τα συμπτώματα που εκδηλώνονται και σχετίζονται με την επαγγελματική εξουθένωση, φυσικά, είναι διαφορετικά ανά άτομο. Επιπλέον, ποικίλουν σημαντικά ως προς την ένταση και την συχνότητα εμφάνισης. Κάποια από αυτά είναι:
Το άγχος είναι ακατάπαυστο και ξεσπά με διάφορους τρόπους, από τον τρόπο που κάθεται κάποιος και την στάση σώματος που έχει, μέχρι και τις τροφές που καταναλώνει, και την συμπεριφορά του προς τους ανθρώπους γύρω του.
Η έντονη αδυναμία συγκέντρωσης, η πολύ έντονη κούραση, αλλά και σοβαρά προβλήματα μνήμης και φυσικά ελλείμματα που σχετίζονται με τις γνωστικές ικανότητες του εργαζομένου.
Οι εργαζόμενοι που υποφέρουν από το σύνδρομο αυτό παραμελούν τον εαυτό τους και την εικόνα τους, και επιθυμούν την απομόνωση σε κοινωνικό επίπεδο. Αυτή η κατάσταση αυξάνει τις πιθανότητες να οδηγηθούν στην κοινωνική απομόνωση.
Πολλοί εργαζόμενοι γίνονται επιρρεπείς σε εθιστικές ουσίες μεταξύ των οποίων τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το κάπνισμα.
Πρόληψη της Επαγγελματικής Εξουθένωσης
Σίγουρα, οι αρμόδιοι θα πρέπει να δίνουν έμφαση και στην ξεκούραση των εργαζομένων, κινητοποιώντας τους να κάνουν μικρά διαλείμματα ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
Ιδιαίτερο ρόλο έχουν και οι managers, οι οποίοι θα πρέπει να αξιοποιούν τεχνικές και δεξιότητες όπως η χαλάρωση αλλά και η δημοκρατικότητα, προκειμένου οι εργαζόμενοι να νιώθουν άνετα και να μιλούν για τα προβλήματά τους.
Ένα άτομο πρέπει κατ’ ανάγκη να αξιολογεί τη ζωή του από καιρό σε καιρό, έτσι ώστε να συνειδητοποιεί εάν ζει με τον τρόπο που το θέλει. Εάν η υπάρχουσα ζωή και καθημερινότητα δεν τον ικανοποιούν, τότε ο εργαζόμενος πρέπει να αποφασίσει τι πρέπει να γίνει για να επιτύχει θετικά αποτελέσματα.
Βιβλιογραφία
Ξενόγλωσση
Szempruch, J. (2018). Feeling of professional burnout in teachers of secondary schools. New Educational Review, 54(4), 219-230.
Ελληνόγλωσση
ΚΟΝΤΟΠΑΝΟΥ, Μ. Α. (2021). Η επαγγελματική εξουθένωση στους λογιστές.
Παντελέου, Μ. (2015). Επαγγελματική εξουθένωση στον χώρο της ψυχικής υγείας.
Η εργασία δεν είναι απλά ένας τρόπος για να κερδίζει κανείς τα προς το ζειν. Αποτελεί επίσης ένα βασικό στοιχείο της κοινωνικής θέσης του ατόμου καθώς και πηγή νοήματος για τη ζωή του. Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα έντονο για τους ανθρώπους εκείνους που έχουν σχετικά απορρίψει την θρησκευτική προσέγγιση στις υπαρξιακές τους ανησυχίες.
Ο όρος «Επαγγελματική Εξουθένωση» (burnout) χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει μια κατάσταση συναισθηματικής και σωματικής εξάντλησης στο πλαίσιο της εργασίας, και είναι φαινόμενο με σημαντικό αντίκτυπο στη σύγχρονη κουλτούρα, ειδικά στις «δυτικού τύπου» κοινωνίες και την Ιαπωνία.
Επιδημιολογία
Δεν είναι γνωστό το ποσοστό των εργαζομένων που πάσχουν από επαγγελματική εξουθένωση και φυσικά αυτό κυμαίνεται ανάλογα με τη συγκεκριμένη εργασία, το εργασιακό καθεστώς, τη νομοθεσία και το περιβάλλον. Επίσης η χώρα και ηλικία παίζουν σημαντικό ρόλο και λόγω του γεγονότος ότι ανάλογα με το γενικότερο εργασιακό περιβάλλον ένας μεγάλος αριθμός εργαζομένων με επαγγελματική εξουθένωση τελικά συνταξιοδοτούνται πρόωρα. Τα ποσοστά κυμαίνονται από 15-50%. Φαίνεται επίσης ότι υπάρχει ενα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού που εμφανίζει μια ευαλωτότητα στην ανάπτυξη εξουθένωσης (Iacovides et al, 1997; Iacovides et al, 2003)
Αιτιοπαθογένεια και κλινική εικόνα
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της εργασίας όπως αυτή αποτελεί στοιχείο της σύγχρονης κοινωνίας, είναι το υψηλό επίπεδο αφοσίωσης. Πολλοί άνθρωποι, κυρίως επαγγελματίες υψηλού επιπέδου, ταυτίζονται με τη δουλειά τους και τον οργανισμό στον οποίο εργάζονται, στο βαθμό που προσωποποιούν κάθε επιτυχία ή αποτυχία. Υπό την έννοια αυτή, η αποτυχία μπορεί να βιώνεται ως τραυματικό γεγονός, ως μια απώλεια του νοήματος στη ζωή του ατόμου οδηγώντας σε μια καταθλιπτικόμορφη κατάσταση.
Παρόλο που τα χρήματα είναι σημαντικά, δε φαίνεται να αποτελούν ούτε προστατευτικό παράγοντα για την εμφάνιση επαγγελματικής εξουθένωσης αλλά ούτε και θεραπεία με την εξαίρεση των περιπτώσεων εκείνων που η οικονομικές απολαβές αποτελούν το μέτρο της επιτυχίας.
Η φύση κάθε επαγγέλματος δρα σα φίλτρο και έτσι το συγκεκριμένο επάγγελμα προσελκύει μόνο άτομα με ειδικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Η προσωπικότητα καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο ερμηνεύει τα γεγονότα και διαμεσολαβεί τη διαντίδραση μεταξύ του εαυτού και του περιβάλλοντος (Cooper et al, 1988). Στο ένα άκρο βρίσκονται τα άτομα τα οποία τείνουν να ερμηνεύουν τα γεγονότα κατά βάση ως αποτέλεσμα «τύχης» με τις δικές τους ενέργεις να μην παίζουν σημαντικό ρόλο είτε στην εμφάνιση των γεγονότων είτε στην επίπτωση που αυτά έχουν (εξωτερικό κέντρο ελέγχου – external locus of control). Στο αντίθετο άκρο του συνεχούς βρίσκονται άτομα τα οποία πιστεύουν ότι τα γεγονότα βρίσκονται σε σημαντικό βαθμό κάτω από το δικό τους προσωπικό έλεγχο και επηρεάζουν σημαντικά το τι συμβαίνει (εσωτερικό κέντρο ελέγχου – internal locus of control). Η ανταμοιβή, η ευώδοση και η επιβεβαίωση είναι σημαντικές. Ωστόσο η ερμηνεία που το άτομο δίνει στα δεδομένα καθορίζει και κατά πόσον αντιλαμβάνεται ένα γεγονός ως ανταμοιβή ή όχι (Rotter, 1966).
Ο ανεπαρκής έλεγχος πάνω στη δουλειά, απογοήτευση και το αίσθημα ότι χάνεται το νόημα της ζωής φαίνεται να είναι ανεξάρτητες αιτίες επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι παράγοντες αυτοί καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπικότητα και την αρχική του στάση απέναντι στη συγκεκριμένη εργασία και τη θέση που έχει η εργασία στη ζωή του ατόμου. Ακόμα, το είδος της εργασίας μπορεί να καθορίζει τη φύση των πιεστικών παραγόντων και το αποτέλεσμά τους. Η εργασία στις υπηρεσίες υγείας μπορεί να είναι πιεστική εξαιτίας της λεπτής ισορροπίας ανάμεσα στο νοιάξιμο και την αποστασιοποίηση. Η εργασία σε γραφειοκρατική θέση είναι επίσης πιεστική διότι ο εργαζόμενος μπορεί να νιώθει ένα μικρό ασήμαντο γρανάζι ενός γιγάντιου μηχανισμού και ως εκ τούτου δε μπορεί να επηρεάσει τίποτα. Η σύγκρουση ρόλων (νοικοκυρά και εργαζόμενη) μπορεί να κάνει τις γυναίκες περισσότερο ευάλωτες στη βίωση εργασιακής πίεσης και επαγγελματικής εξουθένωσης. Σε θέσεις που απαιτούν την έκφραση θετικών συναισθημάτων, οι εργαζόμενοι με αρνητική συναισθηματικότητα, νιώθουν τη σύγκρουση μεταξύ των εκφραζόμενων θετικών και των βιούμενων αρνητικών συναισθημάτων. Παρόλα αυτά φαίνεται ότι η αρνητική συναισθηματικότητα προστατεύει από την βίωση υψηλών επιπέδων πίεσης (Abraham, 1999).
Εμπειρικές μελέτες προτείνουν ότι όσο περισσότερο το άτομο πιστεύει ότι έχει τον έλεγχο των γεγονότων, τόσο λιγότερη πίεση βιώνει. Αυτό είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας τύπου Α που χαρακτηρίζεται από ανταγωνιστικότητα, ταχύτητα και υψηλή ενέργεια. Η ίδια όμως προσωπικότητα αναφέρεται ότι συνδέεται στενά με επαγγελματική εξουθένωση. Εκφράζεται πλήρως μόνο σε καταστάσεις στις οποίες η πιεστική εργασία απαιτεί και ενθαρρύνει τέτοια χαρακτηριστικά. Παρόμοιο χαρακτηριστικό προσωπικότητας είναι η «σκληρότητα» (hardiness) που προτάθηκε από τον Kobasa (Kobasa et al, 1982; Lasarus et al, 1984) και περιλαμβάνει την εμπλοκή του επαγγελματία (σε αντίθεση με την αποξένωση), τον έλεγχο (σε αντίθεση με το αίσθημα αβοήθητου) και την αναζήτηση προκλήσεων (σε αντίθεση με την αδιαφορία). Έτσι, οι «σκληροί» άνθρωποι μπορεί να αντιμετωπίζουν πιεστικές καταστάσεις με πιο αποτελεσματικό τρόπο αλλα η εμμονή στον ανταγωνισμό αποτελεί πιεστικό παράγοντα η ίδια, και μερικοί δε μπορούν να το αντιμετωπίσουν. Η σύντομη στιγμή της επιτυχίας δεν είναι αρκετή για τον αφοσιωμένο «εργασιομανή» (workaholic) επαγγελματία ο οποίος μένει με μια πικρή γεύση και αίσθηση κενού μέσα του. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονο στα επαγγέλματα παροχής υπηρεσιών υγείας επειδή απαιτούν συναισθηματική επένδυση και αλτρουιστική διάθεση ενώ η ικανοποίηση πολλές φορές λείπει ώστε η απογοήτευση να είναι συχνή.
Εργασιακή πίεση (job stress)
Είναι σαφές ότι η εργασία δεν είναι μόνο πηγή ικανοποίησης και κοινωνικο-οικονομικού status, αλλά επίσης αποτελεί πηγή stress. Με τον όρο stress υποδηλώνεται το σύνολο τόσο της ψυχικής όσο και της σωματικής πίεσης για απόδοση και επίδοση, που οδηγεί το άτομο να εργάζεται στα υψηλότερα όρια των δυνατοτήτων του. Ο όρος αυτός δεν ταυτίζεται με το άγχος ή μόνο με την ψυχική πίεση, όπως έχει καταλήξει να σημαίνει στην καθομιλουμένη γλώσσα.
Όσον αφορά το stress που προέρχεται από την εργασία, σε αντίθεση με εκείνο που προέρχεται από το περιβάλλον της προσωπικής ζωής, ένα χαρακτηριστικό του είναι ότι δε μπορεί εύκολα να τροποποιηθεί από το άτομο (ενδεχομένως και καθόλου) με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο για το άτομο να το αντιμετωπίσει. Αυτό παραπέμπει στην έννοια τη εσωτερικού έναντι εξωτερικού κέντρου ελέγχου (internal vs. external locus of control) που θεωρείται ως κρίσιμος παράγοντας στη διαδικασία της προσαρμογής (Pearlin et al, 1978; Rotter, 1966). Στην πραγματικοτητα, δεν είναι απαραίτητη η ύπαρξη μειζόνων ψυχοπιεστικών γεγονότων ώστε να παραχθεί εργασιακό stress. Η άθροιση μικρότερων καθημερινών γεγονότων (hassles) μπορεί να παράγει σημαντικά επίπεδα πίεσης (Chamberlain et al, 1990). Από την άλλη μερία, η εργασιακή πίεση από μόνη της δεν προκαλεί εξουθένωση. Γενικά, οι επαγγελματίες μπορεί να λειτουργεούν σε υψηλό επίπεδο απόδοσης αν η εργασία τους τους δίνει θετική ανάδραση. Ωστόσο εκείνοι που αντιμετωπίζουν ένα υψηλά πιεστικό περιβάλλον, όπως το νοσηλευτικό προσωπικό στις μονάδες εντατικής θεραπείας, μπορεί να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους, θυμού, διαταραχών συμπεριφοράς και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας.
Σύμφωνα με τους Erickson et al (1972), τόσο η προαγωγή όσο και ο υποβιβασμός, η ασυμφωνία του καθεστώτος καθώς και η εργασιακή ανασφάλεια είναι σημαντικοί προγνωστικοί παράγοντες της εργασιακής πίεσης. Μερικές μελέτες συσχετίζουν την επαγγελματική πίεση τόσο με τη σωματική (Karasek et al, 1981) όσο και με την ψυχική υγεία (Braun et al, 1988; Landbergis, 1988), ένώ άλλοι συγγραφείς δε συμφωνούν (Carayon, 1993). Παρότι η επίδραση που έχει πάνω στην ψυχική υγεία η εργασία σε υπερβολικά ωράρια φαίνεται να είναι μέτρια, η αίσθηση του ελέγχου πάνω στην εργασία, η χρήση δεξιοτήτων και η υποστήριξη από συναδέλφους καθώς και ποιοτικά χαρακτηριστικά των απαιτήσεων της εργασίας φαίνεται να έχουν σημαντικότερη επίδραση όσον αφορά την ψυχολογική δυσφορία και την κατάχρηση αλκοόλ. Αυτές οι πηγές εργασιακής πίεσης φαίνεται να έχουν μια στενή σχέση με τις ψυχικές διαταραχές συμπεριλαμβανομένης της μείζονος κατάθλιψης. Η παρατεταμένη εργασία σε εξαντλητικά ωράρια σχετίζεται με υψηλά ποσοστά εμφράγματος του μυοκαρδίου, σακχαρώδους διαβήτη και υπέρτασης (Braun et al, 1988; Landbergis, 1988).
Επαγγελματική Εξουθένωση (burnout)
Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» (burnout) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Freudenberger το 1974 για να περιγράψει μια κατάσταση εξάντλησης των επαγγελματιών ψυχικής υγείας στο εργασιακό τους περιβάλλον. Καθόρισε την κατάσταση αυτή ως «αδυναμία για επίδοση, ή εξουθένωση λόγω υπερβολικών απαιτήσεων που αφορούν την ενέργεια, τη δύναμη ή τις δυνατότητες». Το άτομο γίνεται άκαμπτο, ξεροκέφαλο και ανελαστικό, εμποδίζει την πρόοδο και τις δομικές αλλαγές επειδή οι αλλαγές αυτές απαιτούν προσπάθεια για προσαρμογή. Ο Freudenberger προτείνει ότι περισσότερο ευάλωτοι να αναπτύξουν επαγγελματική εξουθένωση είναι οι αφοσιωμένοι και οι αποροφημένοι απο την εργασία τους, εκείνοι δηλαδή που αισθάνονται τόσο μια εσωτερική πίεση να προσφέρουν όσο και μια εξωτερική να αποδώσουν. Περιέγραψε τον «αφοσιωμένο εργαζόμενο» (dedicated) ο οποίος αναλαμβάνει υπερβολικά πολλή δουλειά, τον «υπερ-δεσμευμένο εργαζόμενο» (overcommitted) του οποίου η ζωή έξω από την εργασία δεν δίνει ικανοποίηση και τον «αυταρχικό εργαζόμενο» (authoritarian) ο οποίος νιώθει ότι κανείς άλλος εκτός απ αυτόν δε μπορεί να κάνει τη δουλειά με την ίδια αποτελεσματικότητα (Freudenberger, 1975).
Άλλοι συγγραφείς περιγράφουν την επαγγελματική εξουθένωση ως την «προοδευτική απώλεια του ιδεαλισμού, της ενέργειας και του σκοπού, η οποία βιώνεται από ανθρώπους που εργάζονται σε επαγγέλματα προσφοράς, ως αποτέλεσμα της εργασίας τους» (Sturgess et al, 1983). Ο Cherniss περιγράφει την επαγγελματική εξουθένωση ως την «αρρώστεια των υπεραφοσιωμένων» (Rogers et al, 1988). Οι Brezniak και Ben Ya’Ir (1989) πιστεύουν ότι οφείλεται στην ανισορροπία μεταξύ των δυνατοτήτων, των αξιών, των προσδοκιών και των απαιτήσεων του περιβάλλοντος. Η Maslach (1976 and 1982)έδωσε τον πιο περιεκτικό ίσως ορισμό περιλαμβάνοντας τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική και νοητική εξουθένωση η οποία παρατηρείται σε κάθε επαγγελματία που η δουλειά του απαιτεί τη συνεχή επαφή με άλλους ανθρώπους. Η Maslach πρότεινε ότι το σύνδρομο αυτό δεν εμφανίζεται ξαφνικά αλλά είναι το αποτέλεσμα παρατεταμένης εργασίας υπό πίεση. Σύμφωνα με τους Maslach και Jackson (1986), υπάρχουν τρείς διαστάσεις που περιγράφουν το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης: Η συναισθηματική εξάντληση, η αποπροσωποποίηση και η πτώση των προσωπικών επιτευγμάτων. Στην πορεία της ανάπτυξης της επαγγελματικής εξουθένωσης, η συναισθηματική εξάντληση εμφανίζεται πρώτη. Αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος νιώθει κουρασμένος από τη δουλειά του και δεν έχει ψυχολογική δύναμη να επενδύσει σ’ αυτήν. Αυτό ακολουθείται από μια προσπάθεια να αμυνθεί και να προστατεύσει τον εαυτό του μονώνοντας τα συναισθήματά του και αναπτύσσοντας απρόσωπες σχέσεις με συναδέλφους και ασθενείς σε μια προσπάθεια να αποφύγει την πίεση. Αυτός ο μηχανισμός είναι γενικά αναποτελεσματικός και οδηγεί στην τελική φάση της εξουθένωσης που είναι η πτώση της απόδοσης στη δουλειά.
Ο όρος «επαγγελματική εξουθένωση» (burnout) δεν είναι συνώνυμος του όρου «εργασιακή πίεση» (job stress), «κόπωση» (fatigue), «αποξένωση» (alienation) ή «κατάθλιψη» (depression) παρόλο που η κατάχρηση του όρου τις τελευταίες δεκαετίες οδήγησε σε σύγχυση όρων και ορισμών. Η επαγγελματική εξουθένωση φαίνεται ότι προκαλείται από δυσανάλογα υψηλή προσπάθεια (με επένδυση σε χρόνο και συναισθηματική εμπλοκή), και χαμηλή ικανοποίηση (αρνητικά αποτελέσματα) σε συνδυασμό με πιεστικές εργασιακές συνθήκες (υψηλές απαιτήσεις). Επηρεάζει κυρίως τους νοσηλευτές, γιατρούς, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς και άλλα παρόμοια επαγγέλματα. Τα περισσότερα από τα μοντέλα της επαγγελματικής εξουθένωσης προσπαθούν να εξηγήσουν την ανάπτυξή της μέσω της αλληλεπίδρασης μεταξύ προσωπικότητας και περιβάλλοντος (Cox, 1978; Harrison, 1978; Cooper et al, 1988; O’Brien et al, 1994). Μερικοί ερευνητές τονίζουν τη σημασία των πιεστικών συνθηκών στην εργασία και τα προβλήματα που αφορούν τις σχέσεις μεταξύ συναδέλφων (Constable et al, 1986; Duxbury et al, 1984) . Ο Pines (1986) τονίζει περισσότερο το ρόλο του εργασιακού περιβάλλοντος ενώ κατά τη γνώμη του τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και τα κίνητρα παίζουν ρόλο μόνο για την πυροδότηση και τον καθορισμό της βαρύτητας. Ωστόσο τονίζει επίσης ότι οι περισσότερο αφοσιωμένοι εργαζόμενοι εμφανίζουν βαρύτερες μορφές εξουθένωσης και κατά τη γνώμη του η αιτία της εξουθένωσης αυτής είναι υπαρξιακή και οφείλεται στην ανάγκη του ανθρώπου να δώσει νόημα στη ζωή του. Όταν η εργασία αποτυγχάνει να το κάνει, η επαγγελματική εξουθένωση είναι αναπόφευκτη (Pines, 1989). Αν αυτό είναι αλήθεια, τότε η επαγγελματική εξουθένωση τείνει να εμφανίζεται σε ανθρώπους που διαλέγουν ιδιαίτερα ιδεαλιστικά επαγγέλματα και με αυτόν τον τρόπο αντανακλά την αποτυχία της εργασίας να λειτουργήσει ως λύση σε ένα υπαρξιακό δίλημα. Άλλοι συγγραφείς τονίζουν τη σημασία της στάσης που έχει το άτομο απέναντι στη συγκεκριμένη εργασία, τα όνειρα, τις φιλοδοξίες και τις πεποιθήσεις που έχει σχετικά με την εργασία και το κοινωνικο της status. Σημαντικός παράγοντας φαίνεται ότι είναι η ύπαρξη χαρακτηριστικών «σκληρότητας» (hardiness traits) στην προσωπικότητα (Kobasa et al, 1982; Lasarus et al, 1984). Πάντως είναι φανερό ότι η αλληλεπίδραση των παραγόντων είναι περίπλοκη και μη-γραμμική. Ενώ η σκληρή εργασία ενδεχομένως οδηγεί σε εξουθένωση, αντίθετα η επαγγελματική επιτυχία όπως αυτή εκτιμάται από άλλους καθώς και οι εργασιακές αξίες φαίνεται να προστατεύουν από την εργασιακή πίεση (Knoop, 1994). Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό είναι ότι τα άτομα που εμφανίζουν επαγγελματική εξουθένωση συνήθως κρύβουν το πρόβλημά τους επειδή νιώθουν ενοχές και ντροπή για τη συμπεριφορά τους τη στάση τους και την ψυχοδιανοητική τους κατάσταση.
Θεραπευτική παρέμβαση και πρόγνωση
Η πρόληψη και η θεραπευτική παρέμβαση τόσο για την εργασιακή πίεση όσο και την επαγγελματική εξουθένωση βασίζονται τότο στη δόμηση του κατάλληλου εργασιακού περιβάλλοντος όσο και στη σωστή διαχείρηση του προσωπικού. Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στην ομαδική δουλειά και να δίνεται θετική ψυχολογική ανάδραση η οποία είναι αναγκαία για τον εργαζόμενο ώστε να αισθανθεί ικανοποιημένος από την εργασία του. Μερικές φορές ειναι απαραίτητο να αλλάζει το προσωπικό τομείς εργασίας και καθήκοντα συχνά, ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον του για τη δουλειά. Ωστόσο οι αλλαγές αυτές δε θα πρέπει να είναι υπερβολικά συχνές και θα πρέπει να σέβονται τα προσόντα του εργαζομένου (ωστε να αποφεύγονται υποβιβασμοί στην πράξη λόγω της αλλαγής). Επίσης η πρώιμη αναγνώριση της ανάπτυξης κατάθλιψης καθώς και της συνοσηρότητας είναι κρίσιμες διότι οδηγούν ενωρίς σε πλήρη θεραπεία. Επιπλέον, για τους εργαζόμενους που έχουν εκδηλώσει τα σύνδρομα αυτά, δεν είναι καλή ιδέα να χρησιμοποιούνται ο διαλογισμός και η yoga, επειδή πιθανόν προκαλούν περαιτέρω νοητική πτώση, μείωση της ενέργειας και ψυχική κώπωση. Το άτομο με επαγγελματική εξουθένωση δε χρειάζεται ενδοσκόπηση. Αντίθετα χρειάζεται σωματική κώπωση όχι πιο πολλή ψυχική πίεση και εξάντληση.
Η επαγγελματική εξουθένωση έχει σοβαρό κοινωνικοοικονομικό αντίκτυπο. Αναφέρεται ότι σημαντικός αριθμός εργαζομένων παραιτούνται πρόωρα λόγω εξουθένωσης (Claxton et al, 1998; Cooper et al, 1989; Molassiotis et al, 1996; Woodward et al, 1999; Little et al, 1990). Ακόμα περισσότεροι χρησιμοποιούν συχνά τις υπηρεσίες υγείας. Οι μέρες εργασίας που χάνονται και η απώλεια παραγωτικότητας ειναι σημαντικές. Οι μακροχρόνιες συνέπειες της εξουθένωσης πάνω στην ψυχική και σωματική υγεία των επαγγελματιών είναι επίσης σημαντικές αν και δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς.
Η επιδείνωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών που εξυπηρετούνται από το εξουθενωμένο προσωπικό καθώς και η κυνική διάθεση που αναπτύσσει το προσωπικό είναι ιδιαίτερα προβληματικά και επικίνδυνα στο χώρο της παροχής υπηρεσιών υγείας.
Η επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να παραβλάψει κάθε όψη της ζωής του ατόμου και να έχει δηλητηριώδη επίδραση στις διαπροσωπικές και οικογενειακές σχέσεις και να οδηγήσει σε μια γενικευμένη αρνητιστική διάθεση απέναντι στη ζωή. Υπό την έννοια αυτή η επαγγελματική εξουθένωση έχει κάποια κοινά στοιχεία με την κλινική κατάθλιψη (Iacovides et al, 1999).
Βιβλιογραφία
1. Abraham R: Negative affectivity: moderator or confound in emotional dissonance-outcome relationships? J Psychol 1999 Jan 133:1 61-72
2. Braun S, Hollander RB: Work and Depression in the Federal Republic of Germany. Women Health 1988;14:3-26
3. Brezniak N, Ben Ya’Ir S: Patient Burnout Behavior of Young Adults Undergoing Orthodontic Treatment. Stress Med. 1989;5:183-187
4. Carayon P: A Longitudinal Test of Karasek’s Job Strain Model Among Office Workers. Work Stress 1993;7:299-314
5. Chamberlain K, Zika S: The Minor Events Approach to Stress: Support for the Use of Daily Hassles. Brit J Psychol, 1990;81:469-481
6. Constable C.J. and Russel D.W.: The effects of social support and the work environment upon burnout among nurses J of Human Stress. 1986;Spring:22-26
7. Cooper CL, Baglioni AJ: A Structural Model Approach Toward the Development of a Theory of the Link Between Stress and Mental Health. Brit J Med Psychol, 1988;61:87-102
8. Cooper CL, Rout U: Mental Health, Job Satisfaction and Job Stress Among General Practitioners. BMJ, 1989;298:366-370
9. Claxton RP, Catalán J, Burgess AP: Psychological distress and burnout among buddies: demographic, situational and motivational factors. AIDS Care 1998 Apr 10:2 175-90
10. Cox T.: Stress. London, Macmillan, 1978
11. Duxbury M., Armstrong G., Drew D. and Henly S.: Head nurse leadership style with stuff nurse burnout and job satisfaction in neonatal intensive care units. Nursing Research, 1984;33:97-101
12. Erickson JM, Pugh WM, Gunderson KE: Status Congruency as a Predictor of Job Satisfaction and Life Stress. J Appl Psychol 1972;56:523-525
13. Freudenberger H.J.: Staff burnout. J of Social Issues, 1974;30:159-165
14. Freudenberger HJ: The Staff Burnout Syndrome in Alternative Institutions. Psychotherapy: Theory, Research ans Practice, 1975; 12:73-82
15. Harrison R.V.: Person-environment fit and job stress. In C.L. Cooper and R. Payne (Eds): Stress at Work. Chichester, Wiley, 1978.
16. Iacovides A, Fountoulakis K, Moysidou C, et al.: Burnout in nursing staff: a clinical syndrome rather than a psychological reaction? Gen Hosp Psychiatry 19:419-428, 1997
17. Iacovides A, Fountoulakis KN, Kaprinis S, et al.: The relationship between job stress, burnout and clinical depression. J Affect Disord 75:209-221, 2003.
18. Iacovides A, Fountoulakis KN, Moysidou C, et al.: Burnout in nursing staff: is there a relationship between depression and burnout? Int J Psychiatry Med 29:421-433, 1999.
19. Karasek R, Baker D, Marxer F et al: Job Decision Latitude, Job Demands and Cardiovascular Disease: A Prospective Study of Swedish Men. Am J Public Health, 1981;71:694-705
21. Kobasa S.C., Maddi S.R., Kahn S.: Hardiness and health: A prospective inquiry. J of Personality and Social Psychol, 1982;42:168-177.
22. Landbergis PA: Occupational Stress Among Health Care Workers: A Test of the Job Demands-Control Model. J Organ Behav 1988;9:217-239
23. Lasarus R.S., Folkman S.: Stress, Appraisal and Coping. New York, Springer-Verlag, 1984.
24. Little LF, Gaffney IC, Rosen KH, Bender MM: Corporate instability is related to airline pilots’ stress symptoms.Aviat Space Environ Med 1990 Nov 61:11 977-82
26. Maslach C.: Burnout: The cost of Caring. New Jersey, Prentice Hall Inc.,1982
27. Maslach C: Burned-Out. Human Behavior, 1976(Sept):16-22
28. Molassiotis A, Haberman M: Evaluation of burnout and job satisfaction in marrow transplant nurses. Cancer Nurs 1996 Oct 19:5 360-7
29. O’ Brien S., Page S: Self Efficacy, Perfectionism and Stress in Canadian Nurses. Can J Nurs Res 1994;26(3):49-61
30. Pearlin LI, Schooler C: The Structure of Coping. Journal of Health and Social Behavior, 1978;19:2-21
31. Pines A, Aronson E: Career Burnout: Causes and Cures. The Free Press, A Division of Macmillan Inc., New York, 1989 pp xii
32. Pines A.M.: Who is to blame for helper’s burnout? Environmental impact. In C. D. Scott and K. Hawk (Eds), Heal Thyself: The Health of Health Care Professionals. New York, Brunner/Mazel Inc., 1986.
33. Rogers JC, Dodson SC: Burnout in Occupational Therapists. The American Journal of Occupational Therapy, 1988;42(12):787-792
34. Rotter JB: Generalized Expectancies for Internal Versus External Control of Reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 1966;80(1):1-28
35. Sturgess J, Poulsen A.: The Prevalence of Burnout in Occupational Therapists. Occupational Therapy in Mental Health, 1983; 3(4): 47-60
36. Woodward CA, Shannon HS, Cunningham C, McIntosh J, Lendrum B, Rosenbloom D, Brown J: The impact of re-engineering and other cost reduction strategies on the staff of a large teaching hospital: a longitudinal study. Med Care 1999 Jun 37:6 556-69
*Οι αρρυθμίες και η κανονικότητα του κόσμου μας στο “αιτιοκρατικό χάος” της εποχής μας
«Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα» (Επίκτητος)*
Η εικόνα του σύγχρονου κόσμου ( Πόλεμοι, επιδημική κρίση, οικονομικές αρρυθμίες, βία, κλιματική αλλαγή, τεχνητή νοημοσύνη…) εγείρει αντιτιθέμενες αναλύσεις, ερμηνείες και σχολιασμούς. Ένας κόσμος χαοτικός, αβέβαιος, πολύπλοκος, μεταβλητός και αστάθμητος. Πολλοί είναι αυτοί που αδυνατούν να βρουν τους ερμηνευτικούς κωδικούς που θα μπορούσαν να αποκαλύψουν τις υπόγειες διαδρομές των σύγχρονων εξελίξεων αλλά και των μελλοντικών αλλαγών. Θεωρούν πως ο πλανήτης εδώ και καιρό έχει εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά που θολώνουν την κρίση όλων εκείνων που είναι υποχρεωμένοι να οδηγήσουν το πλοίο σε ασφαλή και απάνεμα λιμάνια.
Βέβαια τα πρόδρομα φαινόμενα ήταν αρκετά, αλλά κανείς δεν τα υπολόγισε ως σοβαρές ενδείξεις για μια πορεία τυφλή και εκτός ελέγχου. Πάντοτε οι ειδικοί πιστεύουν πως όλα αυτά είναι παροδικά και πως ο κόσμος σύντομα θα ισορροπήσει. Όσο, όμως, οι κωδικοί ερμηνείας και πρόβλεψης παραμένουν άγνωστοι, τόσο θα εντείνονται η αγωνία και ο φόβος μπροστά σε απρόσμενες και ανεξέλεγκτες εξελίξεις.
Ζούμε, λοιπόν, σε καιρούς ρήξεων, κρίσεων, αλλαγών, μετα-σχηματισμών και ανακατατάξεων. Ένας κόσμος ολόκληρος μετασχηματίζεται μπροστά στα μάτια μιας κοινωνίας που αιφνιδιασμένη από τις ραγδαίες αλλαγές αδυνατεί να συνειδητοποιήσει το ρόλο της και να αντιδράσει. Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, η κατάκτηση του διαστήματος και οι επιστημονικές ανακαλύψεις (βαρυτικά κύματα, σωματίδιο του Θεού…) και τα άλματα της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία πλοήγησης.
Τουναντίον βαθαίνουν το χάσμα και αφήνουν χώρο στις δυνάμεις του χάους. Οι συντελούμενες εκπλήξεις σε όλα τα επίπεδα τρομοκρατούν όλους εκείνους που επιμένουν να έχουν ως μοναδικό οπλισμό τον ορθολογισμό, τη στιγμή που ο ανορθολογισμός σαρώνει τις παραδοσιακές βεβαιότητες. Αυτό το ανορθολογικό παραλήρημα τροφοδοτεί τις ανασφάλειες και τις υπαρξιακές αμφιβολίες για την ίδια τη φύση του ανθρώπου και του πολιτισμού. Η διαφυγή από την υφέρπουσα μη κανονικότητα είναι δύσκολη, αν όχι ανέφικτη.
Όλα αυτά, λοιπόν, αναδεικνύουν ως αναγκαιότητα τη συνειδητοποίηση κάποιων «αληθειών» που πολλές φορές συγγενεύουν ή αντιτίθενται σε κάποιες άλλες «πλάνες» που κατατρώγουν όλα τα ερμηνευτικά οχήματα των ιστορικών, των κοινωνιολόγων, των ψυχολόγων και των πολιτικών αναλυτών. Ειδικότερα οι αλήθειες και οι πλάνες που κυριαρχούν είναι:
Αλήθειες και πλάνες
«Οι αλήθειες δεν είναι σχετικές. Αυτό που είναι σχετικό είναι οι απόψεις για την αλήθεια» (Nicolas Gomez Davila)
Είναι αλήθεια ότι τα Μ.Μ.Ε. διαμορφώνουν συνειδήσεις και ότι το «να κυβερνάς σημαίνει να διαμορφώνεις πεποιθήσεις». Είναι, όμως, πλάνη να πιστεύουμε ότι οι πολίτες άκριτα υιοθετούν τα μηνύματα των Μ.Μ.Ε. Συνήθως οι πολίτες τείνουν να ενσωματώνουν στο νοητικό και αξιακό τους σύστημα μόνον όσα επικυρώνουν και ενισχύουν τις προσχηματισμένες απόψεις τους.
Είναι αλήθεια ότι τα Μ.Μ.Ε. απευθύνονται στη λογική των ψηφοφόρων και πολιορκούν τα συναισθήματά τους. Είναι, ωστόσο, πλάνη να αγνοούμε το γεγονός πως «οι άνθρωποι σκέπτονται περισσότερο με τους φόβους, τις ελπίδες και τις επιθυμίες τους και λιγότερο με το μυαλό»(Ντουράντ).
Είναι αλήθεια ότι τα Μ.Μ.Ε. και οι πολιτικοί επενδύουν στους φόβους της κοινής γνώμης για να υφαρπάζουν τη συγκατάθεση και την ψήφο τους. Είναι πλάνη, όμως, να αποδεχτούμε ότι τα «φοβικά σύνδρομα» ενός λαού – εκλογικού σώματος ποδηγετούνται εύκολα και μετασχηματίζονται σε συναίνεση και άκριτη υποταγή.
Είναι αλήθεια ότι ο λαϊκισμός θωπεύει τις αδυναμίες ενός λαού και μεγαλοποιεί τα ασήμαντα θετικά του. Είναι, ωστόσο, πλάνη να ισχυριζόμαστε ότι οι τεχνικές κολακείας μπορούν να διαβρώσουν απόλυτα την αυτογνωσία των πολιτών και να απενεργοποιήσουν τους μηχανισμούς του ορθολογισμού.
Είναι αλήθεια ότι ο λαϊκισμός καταφεύγει σε χρήση λέξεων – ογκόλιθων, όπως: «Έθνος», «λαός», «πατρίδα», «οικογένεια» που δύσκολα κάποιος θα μπορούσε να εναντιωθεί σε αυτές. Αλλά είναι πλάνη να ισχυριζόμαστε ότι ο λαϊκισμός μπορεί να διαβρώσει ολοκληρωτικά τον υγιή πατριωτισμό και τα βάθρα των αυθεντικών ιδεολογιών.
Είναι αλήθεια ότι η ιδεολογική καθαρότητα και συνέπεια συνέχουν το κοινωνικό σύνολο και δίνουν όραμα και προοπτική στις συλλογικές αναζητήσεις. Είναι, όμως, πλάνη να εθελοτυφλούμε μπροστά στη δυνατότητα του λαϊκισμού να επωάζει ιδεοληπτικές αντιλήψεις για φυλετική και εθνική καθαρότητα – ανωτερότητα.
Είναι αλήθεια ότι η παγκοσμιοποίηση ευνοεί την ελευθερία σε όλα τα επίπεδα και θερμαίνει τις προσδοκίες για ατομική και συλλογική πρόοδο. Ωστόσο συνιστά πλάνη να μη διακρίνουμε πως η ίδια η παγκοσμιοποίηση πυροδοτεί το αίσθημα της ανασφάλειας λόγω των κατακλυσμιαίων αλλαγών που με τη σειρά τους τροφοδοτούν το αίσθημα της αυτοσυντήρησης μέσα από έναν επικίνδυνο ατομοκεντρισμό και εθνικό αυτισμό.
Είναι αλήθεια πως η «παγκοσμιοποίηση υπάρχει, όπως υπάρχουν και οι ωκεανοί. Μπορεί να φοβόμαστε τους ωκεανούς, αλλά δεν παύουν να είναι μια πραγματικότητα». Αλλά είναι πλάνη να υποστηρίζουμε πως αυτή η πραγματικότητα είναι η μόνη δυνατή και πως κάποιοι ως άτομα ή κοινωνία δεν θα διεκδικήσουν το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται ενάντια στα κύματα του παγκοσμιοποιημένου ωκεανού των γεγονότων.
Είναι αλήθεια ότι στο σύμπαν αλλά και στα κοινωνικά φαινόμενα όπως και στις πολιτικές εξελίξεις κυριαρχεί μία αιτιώδης σχέση, ένας αδυσώπητος ντετερμινισμός – αιτιοκρατία. Θα αποτελούσε, όμως, ασυγχώρητη πλάνη να μην αντιλαμβανόμαστε μια μη κανονικότητα στην πολιτική συμπεριφορά των πολιτών που δικαιώνει τη θεωρία της «αρχής της αβεβαιότητας» του Χάιζενμπεργκ. Αυτό το «ντετερμινιστικό χάος» φαίνεται να προβληματίζει και να ανησυχεί όσους νοιάζονται για μια πιο προβλεπόμενη – κανονική πορεία της κοινωνίας και του κόσμου.
Είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος διαμορφώνεται από εξωγενείς παράγοντες και εύκολα ποδηγετείται ως πολιτικό ον μέσα από αφανείς μηχανισμούς εξουσίας και πλύσης εγκεφάλου. Ωστόσο φανερώνει επικίνδυνη άγνοια και πλάνη η μη συνειδητοποίηση του ρυθμιστικού ρόλου στην ανθρώπινη του Φροϋδικού «id» (Εκείνο) – ασυνειδήτου. Γιατί σε αυτό φωλιάζουν όλα τα ανορθολογικά στοιχεία που είναι ικανά να καταστήσουν απρόβλεπτη και δυσερμήνευτη την εκδήλωση του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου.
Είναι αλήθεια ότι η δημοκρατία ως πολίτευμα σήμερα τυγχάνει της παγκόσμιας αποδοχής, αφού η λειτουργία της εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις για την ατομική ανέλιξη αλλά και για την κοινωνική πρόοδο. Αλλά δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε μπροστά στη μορφή της σύγχρονης δημοκρατίας, της μετα-δημοκρατίας, αφού οι ουσιαστικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται πλέον από το «δήμο», το λαό και τους πολιτικούς ηγέτες, αλλά από τα εξωθεσμικά οικονομικά κέντρα. Οι νόμοι της αγοράς κυριαρχούν πάνω στην πολιτική βούληση του λαού.
Είναι αλήθεια ότι τις τεκτονικές πλάκες της διεθνούς πολιτικής κινούν οι οικονομικά και στρατιωτικά ισχυρότερες χώρες με στόχο την παγκόσμια κυριαρχία στις επόμενες δεκαετίες (Κίνα, Η.Π.Α., Ινδία…). Θα ήταν, όμως, ολέθρια πλάνη να αποδεχτούμε μοιρολατρικά πως οι μικρότερες – γεωγραφικά, οικονομικά και πληθυσμιακά – αδυνατούν να επηρεάσουν τις εξελίξεις ή να αντιδράσουν στα σχέδια των ισχυρών της Γης.
Είναι αλήθεια ότι την ανθρώπινη Ιστορία κατά κανόνα την γράφουν οι Ισχυροί και οι αδύναμοι απλά την προσυπογράφουν μέχρι που να γίνουν ή να νιώσουν κι αυτοί δυνατοί για να την ξαναγράψουν με τους δικούς τους όρους. Ωστόσο η Ιστορία διατηρεί στη μνήμη της στους Τριακόσιους Σπαρτιάτες και στο Λεωνίδα και όχι στους Πέρσες και στον βασιλιά τους. Οι λαοί έχουν ως πρότυπο ηθικό τον Δαβίδ και όχι τον Γολιάθ. Μπορεί η “Ηθική και το Δίκαιο της Δύναμης”να καθόρισαν απόλυτα την πρακτική των κρατών, ωστόσο ο Πολιτισμός και ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου είναι προϊόντα της “Δύναμης της Ηθικής” .Μπορεί ο Θουκυδίδης και ο Νίτσε να κατέγραψαν και να προπαγάνδισαν την “Ηθική της Δύναμης” ως “Φυσικό Νόμο” ωστόσο η ανθρώπινη ιστορία τείνει να ακυρώσει αυτόν το νόμοκαι να προφυλάξει τον άνθρωπο και τους λαούς από την αποκτήνωση.
“Πάντοτε είναι ο νικητής που γράφει την ιστορία των ηττημένων” (Μπρεχτ).
Επιμύθιον
Όλες οι παραπάνω παραδοχές (αλήθειες και πλάνες) που αγγίζουν τα όρια των «αφορισμών» συνυφαίνουν τους βασικούς ερμηνευτικούς κώδικες του σύγχρονου κόσμου που εξωτερικά φαίνεται να διαμορφώνεται από τις πολιτικές επιλογές των πολιτών στο βάθος, όμως, είναι άμεσα εξαρτημένος από τους νόμους της αγοράς. Οι πολλές περισσότερο «αντιδρούν» και λιγότερο «δρουν». Η ανασφάλεια, ο φόβος και η αγωνία για το μέλλον οδηγούν σε δυο δρόμους. Ο ένας είναι η παραίτηση, η προσαρμογή και η αποδοχή της υπάρχουσας κατάστασης με το λιγότερο δυνατό προσωπικό κόστος. Ο άλλος είναι η οργισμένη αντίδραση – απόρριψη του παλιού και η καθολική άρνηση κάθε συστημικού στοιχείου ή αξίας.
Ο πρώτος δρόμος είναι ο δοκιμασμένος και είναι αδιέξοδος. Οι κοινωνίες δεν ισορροπούν και δεν ευδαιμονούν με πολίτες – υπηκόους. Ο δεύτερος που φαίνεται να δεσπόζει ως επιλογή είναι πηγή εκπλήξεων που λειαίνουν το έδαφος για ηγέτες που απευθύνονται στην οργή των πολιτών και θωπεύουν τις φοβίες τους.
Γι’ αυτά τα γνήσια κινήματα αμφισβήτησης και ανατροπής ξεθωριάζουν και υποχωρούν αυξάνοντας ταυτόχρονα τα φαινόμενα εντροπίας. Σε ένα τέτοιο παγκόσμιο κλίμα αναζητούνται με αγωνία εκείνες οι δυνάμεις που θα συνθέσουν το νεοπρωτογονισμό με το μετανεωτερικό.
Θα βρεθούν;
«Αυτό που η κάμπια ονομάζει τέλος του κόσμου, η ζωή το λέει πεταλούδα» (Λάο Τσε)
✴ Δεν φοβίζουν τους ανθρώπους τα πράγματα, αλλά η γνώμη που έχουν γι’ αυτά.
✴Εντροπία
Στη θερμοδυναμική, εντροπία είναι η έννοια μέσω της οποίας μετράται η αταξία, της οποίας η μέγιστη τιμή αντικατοπτρίζει την πλήρη αποδιοργάνωση (ομογενοποίηση των πάντων) και ισοδυναμεί με την παύση της ζωής ή αλλιώς της εξέλιξης. Σε μια τέτοια κατάσταση δεν υπάρχει καμία διαδικασία και δε βρίσκεται «σε λήθαργο» (κρυμμένη) κανενός είδους πληροφορία που να επιτρέπει την εξέλιξη (ή τη ζωή) αν με κάποιο τρόπο γίνει εκ νέου παροχή μόνο ενέργειας.
Ο εγκέφαλός μας, ακριβώς όπως και κάθε άλλο σύστημα, υπόκειται στην εντροπία. Αλλά πώς ακριβώς μας επηρεάζει;
Στον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής, η εντροπία είναι ένας από τους θεμελιώδεις κανόνες του φυσικού σύμπαντος όπου όλα είναι εμποτισμένα με ένα σωματίδιο του χάους και αυτό το σωματίδιο αυξάνεται όλο και περισσότερο, μέχρι να κυριαρχήσει τελικά σε ολόκληρο το σύστημα.
Το αυτοκίνητό σας τελικά θα διαλυθεί, το σπίτι σας θα γκρεμιστεί, ο ήλιος θα διασταλεί και θα πεθάνει, το σύμπαν θα βιώσει ένα θερμικό θάνατο και φυσικά όλοι μας θα πεθάνουμε. Κάποια αντικείμενα έχουν χαμηλή εντροπία, όπως ο ήλιος ο οποίος δεν θα ξεκινήσει την τελική πτώση του για άλλα πέντε δισεκατομμύρια χρόνια.
Τα συστήματα κινούνται με φυσικό τρόπο από το χαμηλό στο υψηλό ποσοστό της εντροπίας. Ως εκ τούτου, τα πάντα βρίσκονται σε μια διαρκή κατάσταση αποσύνθεσης. Αλλάζει μόνο ο ρυθμός με τον οποίο συμβαίνει η διαδικασία. Οπότε, τι σχέση έχει αυτό με την ανθρώπινη συνείδηση;
Οι εγκέφαλοί μας μπορεί να έχουν αναπτυχθεί για να μεγιστοποιήσουν τις πληροφορίες γύρω μας, αναγνωρίζοντας τις απειλές και τις ευκαιρίες, προκειμένου να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσής μας. Αλλά αυτό το εξελικτικό πλεονέκτημα μπορεί να μας κοστίσει ένα υψηλότερο ποσοστό εντροπίας.
Οι επιστήμονες βρήκαν πρόσφατα τμήματα του εγκεφάλου που μπορεί να σχηματίζουν ένα κύκλωμα που παρέχει συνείδηση. Αλλά πώς έφτασαν σε αυτό το συμπέρασμα; Μια ομάδα επιστημόνων από τη Γαλλία και τον Καναδά πιστεύουν ότι η συνείδηση μπορεί να έχει προκύψει ως απάντηση στην εντροπία. Ο εγκέφαλός μας, ακριβώς όπως και κάθε άλλο σύστημα, βρίσκει εμπόδια προς το τέλος της ζωής του. Η συνείδηση, ισχυρίζονται αυτοί οι επιστήμονες, είναι ένα υποπροϊόν αυτής της διαδικασίας.
Ο εγκέφαλός μας, ακριβώς όπως και κάθε άλλο σύστημα, υπόκειται στην εντροπία. Αλλά πώς ακριβώς μας επηρεάζει;
Πώς μπορείτε να ελέγξετε αν η συνείδηση είναι παρενέργεια της εντροπίας; Ένας τρόπος είναι να διερευνήσετε πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος και με τι μοτίβα επιλέγει να συμπεριφέρεται. Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο και του Paris Descartes εφήρμοσαν ένα είδος θεωρίας των πιθανοτήτων, για να δουν στατιστικά μοντέλα των νευρωνικών δικτύων. Αυτή η μέθοδος ήταν πολύ καλή στον καθορισμό των θερμοδυναμικών ιδιοτήτων και της εντροπίας που υπάρχουν σε άλλα συστήματα.
Εννέα συμμετέχοντες συνολικά έλαβαν μέρος και οι επτά εξ αυτών είχαν επιληψία. Αυτό που οι ερευνητές θέλησαν να μάθουν ήταν πώς οι νευρώνες συγχρονίζονταν σε πυροδοτικά μοτίβα και αν αυτά αντιδρούσαν το ένα με το άλλο, καθώς εμφανίζονταν και εξαφανίζονταν σταδιακά σε συντονισμένα μοτίβα. Συγκρίθηκαν δύο σύνολα δεδομένων. Το πρώτο επικεντρώθηκε στα μοτίβα πυροδότησης ενώ οι συμμετέχοντες κοιμόντουσαν και το δεύτερο ενώ ήταν ξύπνιοι.
Στη συνέχεια, οι ερευνητές παρακολούθησαν τα μοτίβα μεταξύ των πέντε ασθενών, ενώ βίωναν ένα επιληπτικό επεισόδιο και το συνέκριναν με τα δεδομένα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια μιας φυσιολογικής κατάστασης εκτός ύπνου.
Βρήκαμε ένα εκπληκτικά απλό αποτέλεσμα, έγραψαν. Οι φυσιολογικές εκτός ύπνου καταστάσεις χαρακτηρίζονταν από το μεγαλύτερο αριθμό πιθανών διαμορφώσεων των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των δικτύων του εγκεφάλου, που αντιπροσωπεύουν υψηλότερες τιμές εντροπίας. Η συνείδηση, από την άποψη αυτή, δεν οφείλεται στη συνδεσιμότητα από μόνη της, αλλά από την ποσότητα των διαφορετικών τρόπων που ο εγκέφαλος μπορεί να συνδέσει ορισμένες δέσμες των νευρώνων με άλλες.
Λόγω της παρουσίας της υψηλής εντροπίας, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι για τη μεγιστοποίηση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των νευρώνων, η συνείδηση προέκυψε ως «αναδυόμενη ιδιότητα», συμβάλλοντας στη βελτίωση της επιβίωσης, αλλά οδηγώντας και σε αποτέλεσμα σε υψηλότερο ποσοστό της εντροπίας.
Η συνείδηση μπορεί να έχει προκύψει ως αποτέλεσμα της εντροπίας, αλλά επίσης μας σπρώχνει προς την ίδια.
Η μελέτη, είναι πρωτοποριακή αλλά έχει κάποια μειονεκτήματα. Το μεγαλύτερο είναι το μικρό μέγεθος του αριθμού των συμμετεχόντων. Θα χρειαστεί μια πολύ μεγαλύτερη μελέτη για να δούμε αν τέτοια μοτίβα είναι όντως αντιπροσωπευτικά. Επίσης η μελέτη δεν έψαξε άλλες καταστάσεις της επίγνωσης, όπως όταν είμαστε μισοκοιμισμένοι, όταν διαλογιζόμαστε ή μετά τη λήψη ενός παραισθησιογόνου ή όπως πρότεινε ο φυσικός Peter McClintock, υπό αναισθησία.
Πώς αλλάζει η κατάσταση της εντροπίας ανάμεσα σε κάποιον που είναι εστιασμένος στο στόχο του σε σχέση με κάποιον που είναι αφηρημένος; Οπότε τίθεται το ερώτημα: αντιστοιχούν οι διαφορετικές καταστάσεις της συνείδησης με τα διαφορετικά επίπεδα της εντροπίας;
Οι μελλοντικές μελέτες θα περιλαμβάνουν ένα μεγαλύτερο αριθμό συμμετεχόντων, αλλά θα μετρήσουν επίσης και τον εγκέφαλο, καθώς ένα υποκείμενο της μελέτης προσπαθεί να βρει τη διαφορά μεταξύ δύο μουσικών τόνων ή κατά την πλοήγηση μέσα σε ένα λαβύρινθο.
Τα αποτελέσματα αυτών των πειραμάτων μπορεί να μας βοηθήσουν να καθορίσουμε τι είναι πραγματικά η συνείδηση, ένα ερώτημα που έχει αφήσει με ερωτηματικά μεγάλους στοχαστές για χιλιάδες χρόνια. Η έρευνα αυτή μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργεί η συνείδηση και τι χαρακτηριστικά έχει.
Εκτός από την εξέταση των ανθρώπων σε διαφορετικές καταστάσεις, αυτές οι ερευνητικές ομάδες θα πρέπει να κάνουν ακριβείς μετρήσεις σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου για να προσδιοριστεί η θερμοδυναμική κατάσταση του καθενός. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να μετρήσουν τι είδους εντροπία συμβαίνει, αν υπάρχει.
Αυτή είναι μια νέα συναρπαστική, θεωρία που προκαλεί αναταραχή, η οποία, αν αποδειχθεί αληθινή, πρόκειται να αλλάξει το πρόσωπο της φυσικής, της νευρολογίας, της ψυχολογίας και πολλών άλλων τομέων. Μας υπενθυμίζει επίσης ότι αποτελούμαστε από αστρόσκονη, κατασκευασμένη από το ίδιο υλικό όπως και το υπόλοιπο σύμπαν και λειτουργούμε σύμφωνα με τους ίδιους νόμους όπως και κάθε άλλη μορφή της ύλης.
Σύμφωνα με τα ευρήματα νέας έρευνας, τα οποία παρουσιάστηκαν στο ετήσιο επιστημονικό συνέδριο του Αμερικανικού Κολλεγίου Καρδιολογίας, λιγότερες από 7 ώρες ύπνου κάθε βράδυ συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για υψηλή αρτηριακή πίεση σε βάθος χρόνου.
Οι συγγραφείς της μελέτης αναγνώρισαν ότι η σχέση μεταξύ των προτύπων ύπνου και της υπέρτασης, δεν αποτελεί «αποκάλυψη». Ωστόσο, δήλωσαν ότι τα στοιχεία αυτής της σύνδεσης παρέμεναν μέχρι σήμερα ασυνεπή.
Η έρευνα Οι ερευνητές εξέτασαν δεδομένα από 16 μελέτες. Οι πληροφορίες αφορούσαν περιστατικά υπέρτασης για 1.044.035 άτομα σε 6 χώρες που δεν είχαν ιστορικό υψηλής αρτηριακής πίεσης σε περιόδους παρακολούθησης που κυμαίνονταν από 2 έως 18 έτη.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όσοι κοιμόντουσαν για μικρότερα των 7 ωρών χρονικά διαστήματα είχαν σημαντικά υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν υπέρταση, ανεξαρτήτως καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου όπως το κάπνισμα και άλλων, όπως η ηλικία.
Ο συσχετισμός ήταν ακόμη πιο ισχυρός για τους ανθρώπους που κοιμούνταν λιγότερες από 5 ώρες.
«Με βάση τα δεδομένα, όσο λιγότερο κοιμάστε τόσο πιο πιθανό είναι να αναπτύξετε υψηλή αρτηριακή πίεση στο μέλλον», δήλωσε ο Δρ Καβέ Χοσεϊνί, επικεφαλής ερευνητής της μελέτης και επίκουρος καθηγητής καρδιολογίας στο Κέντρο Καρδιάς της Τεχεράνης.
«Ο ύπνος 7 με 9 ώρες κάθε βράδυ, όπως συνιστάται από τους ειδικούς, φαίνεται να είναι ιδανικός και για την καρδιά σας», επεσήμανε ο ίδιος.
Αναλυτικά τα ευρήματα Η ερευνητική ομάδα ανέφερε ότι ο ύπνος λιγότερο από 7 ώρες συσχετίστηκε με 7% αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης υψηλής αρτηριακής πίεσης. Αυτός ο αριθμός αυξήθηκε στο 11% όταν η διάρκεια του ύπνου ήταν μικρότερη από 5 ώρες.
Ο Χοσεϊνί ανέφερε ότι τα αποτελέσματα αυτά είναι συγκρίσιμα με τις επιπτώσεις του διαβήτη και του καπνίσματος, που είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο υπέρτασης ενός ατόμου κατά τουλάχιστον 20%.
Εξήγησε επίσης ότι ενδεχόμενοι παράγοντες κακού ύπνου θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν διαταραχές, όπως η υπνική άπνοια, η κατάθλιψη, το υπέρμετρο άγχος, η υπερφαγία καθώς και παράγοντες όπως η χρήση ορισμένων φαρμάκων, η κατανάλωση αλκοόλ, η νυχτερινή εργασία ή άλλες συνήθειες του τρόπου ζωής.
«Ο κίνδυνος υψηλής αρτηριακής πίεσης είναι μεγαλύτερος για τις γυναίκες» Οι ηλικίες των συμμετεχόντων στη μελέτη κυμαίνονταν από 35 έως 61 ετών. Περισσότεροι από τους μισούς (61%) ήταν γυναίκες.
Οι γυναίκες που ανέφεραν λιγότερες από 7 ώρες ύπνου είχαν 7% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν υψηλή αρτηριακή πίεση.
Οι ερευνητές εξέφρασαν την έκπληξή τους που δεν βρήκαν διαφορές με βάση την ηλικία στη σχέση μεταξύ της διάρκειας του ύπνου και της υπέρτασης, καθώς τα πρότυπα ύπνου συχνά αλλάζουν καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν.
«Ο πολύ λίγος ύπνος φαίνεται να είναι πιο επικίνδυνος για τις γυναίκες», είπε Ο Χοσεϊνί.
Και συνέχισε:
«Η μελέτη είχε περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης της αναφοράς των δεδομένων από τους ίδιους τους συμμετέχοντες. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα για την αξιολόγηση της συσχέτισης μεταξύ της διάρκειας του ύπνου και της υψηλής αρτηριακής πίεσης χρησιμοποιώντας πιο ακριβείς μεθόδους».
Γιατί οι γυναίκες κινδυνεύουν περισσότερο; «Ο υψηλότερος κίνδυνος για τις γυναίκες θα μπορούσε ενδεχομένως να αποδοθεί σε ορμονικούς παράγοντες, ιδιαίτερα στις διακυμάνσεις στα επίπεδα οιστρογόνων που μπορεί να επηρεάσουν διαφορετικά τα πρότυπα ύπνου και την καρδιαγγειακή υγεία. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν διαταραχές ύπνου που σχετίζονται με ορμονικές αλλαγές κατά την έμμηνο ρύση, την εγκυμοσύνη και την εμμηνόπαυση.
Οι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως οι ευθύνες φροντίδας της οικογένειας και το εργασιακό άγχος που επηρεάζουν την ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου των γυναικών, μπορούν επίσης να προστεθούν στην εξίσωση. Όλα αυτά συμβάλλουν στον αυξημένο κίνδυνο υπέρτασης», ανέφεραν χαρακτηριστικά οι επιστήμονες.
Το άγχος στον εργασιακό χώρο επιβαρύνει τη σωματική και ψυχική υγεία, οδηγεί σε χωρισμούς και αυξάνει τις καταχρήσεις, όπως προκύπτει από την ετήσια έρευνα της Headspace
Έρευνα που πραγματοποίησε η Headspace, μία εταιρεία που εξειδικεύεται σε εφαρμογές για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας, εξέτασε την κατάσταση της συναισθηματικής και σωματικής υγείας πάνω από 2.000 εργαζόμενων σε ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σχεδόν 250 επικεφαλής τμημάτων ανθρώπινου δυναμικού και περισσότερων από 200 γενικών διευθυντών.
Τα συμπεράσματά της ίσως να μην μας προκαλούν τόσο μεγάλη έκπληξη…
Το άγχος στη δουλειά επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας
Όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές, το εργασιακό άγχος δεν τελειώνει στη δουλειά, αλλά ακολουθεί τους εργαζόμενους στο σπίτι, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα στην προσωπική ζωή των εργαζομένων.
Σύμφωνα με την έκθεση, το 77% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι το εργασιακό άγχος επηρέασε αρνητικά τη σωματική τους υγεία και το 75% είπε ότι τους προκάλεσε αύξηση βάρους.
Επίσης, ένα εξίσου πάρα πολύ υψηλό ποσοστό (71%) ανέφερε ότι το άγχος της δουλειάς ήταν και αυτό που οδήγησε στο τέλος της σχέσης τους. Μάλιστα οι εργαζόμενοι της Gen X (άνθρωποι που γεννήθηκαν από 1965 έως το 1980) δήλωσαν σε ποσοστό 79% πως το εργασιακό άγχος ήταν η αιτία του χωρισμού ή του διαζυγίου τους.
Ένα 37% των εργαζομένων είπε ότι το εργασιακό άγχος επιβάρυνε σοβαρά την ψυχική τους υγεία, προκαλώντας αυτοκτονικό ιδεασμό ή οδηγώντας στη χρήση ουσιών.
Ποιος φταίει;
Ως βασικό παράγοντα πρόκλησης άγχους, η συντριπτική πλειονότητα (97%) όσων δήλωσαν πως έχει επιβαρυνθεί η ψυχική τους υγεία εξαιτίας της δουλειάς, έδειξε… τον διευθυντή. Οι λόγοι πολλοί: είτε γιατί αντιμετωπίζει τα μέλη της ομάδας άνισα (43%), είτε γιατί τους πιέζει να μην τηρούν τα ωράρια εργασίας (41%), είτε γιατί τους επιβάλλει έναν παράλογο όγκο δουλειάς (40%).
Στο γραφείο ή στο σπίτι;
Πάντως η παρουσία στο γραφείο, αντί για εξ αποστάσεως εργασία, φαίνεται πως έχει θετικό αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων.
Συγκεκριμένα, το 53% των εργαζομένων ανέφερε ότι ο χώρος εργασίας τούς βοήθησε να βρουν μια κοινότητα ανθρώπων με παρόμοιες αντιλήψεις και υπόβαθρο. Επίσης, το 44% των εργαζομένων δήλωσε ότι ο χώρος εργασίας τους βοήθησε να δημιουργήσουν σχέσεις και να αισθάνονται λιγότερο μόνοι.
to tseligato tou agriniou 